“ვისთან მიდიხართ?” – გვეკითხეთა ულვაშებიანი ბიძია, რომელიც ფუსფუსებს თავის ეზოში. “მიშელათან, – გერმანელთან, რომელიც კამეჩებს ამრავლებს, იცნობთ?” – დაგვაინტერესა. “მიშას არ ვიცნობთ? ვიცნობთ. აი იქით წადით!”
მიშელის შესახებ მთელმა ტრანსკარპატიამ იცის. პირველად მას ზამთარში შევხვდით მის სამყოფელთან, სოფელ ჩუმალიოვოსთან, რომელიც იმ მომენტისთვის რამდენიმე დღის მიშენებული იყო. მან ცხოველებისთვის ააშენა ბოსელი, ხოლო თავისთვის – ორი პატარა ოთახი. ერთში ორი ლოგინი დგას, ასევე ბუხარი და ღუმელი, რომელზეც მომზადება შესაძლებელია. გვერდით ხის ბრუსებია რომლის მეშვეობით მიშელი მაგიდას აკეთებს. ჩვენ მხოლოდ სამი ჭიქა გვაქვს ხუთ ადამიანზე. ვსხდებით, ვსაუბრობთ სხვადასხვა თემაზე, იმაზე თუ რატომ არის აქ, მას ძალიან უნდა ამბის მოყოლა. მიშელი ანათებს, თითქოს რაიმე სინათლეს გამოსცემდეს. ის სუფთა ტრანსკარპატიულად საუბრობს, ხანხადან გარკვეულ სიტყვებს ვერ ვხვდებით, ის ამას ამჩნევს და ინგლისურად ანაცვლებს იმ სიტყვას. კამეჩებსა და თავის საქმიანობაზე მას შეუძლია მოყვეს ყველაფერი ტრანსკარპატიულად, ფილოსოფიაზე კი – არა, რადგან უკრაინული ლექსიკა არ აქვს, ამიტომ ის ეგრევე ინგლისურზე გადადის. მიშელი უკრაინულს ხალხისგან სწავლობდა, უმეტესად ბებოებისგან, სწორედ მათგან ისწავლა ტრადიციები. ასე ვლაპარაკობთ.
მიშელი 33 წლისაა, ის ქალაქ კიოლნიდანაა, რომელიც გერმანიაში მდებარეობს, ჰამბურგსა და დანიის საზღვართან. მისი მშობლები – ბიზნესმენები არიან და აქვს საკუთარი წარმოება, ძმამ კი ცოტა ხნის წინ გახსნა საკუთარი ქარხანა. მიშელი სხვა გზით წავიდა. მან ფრაიბურგში მეტყევე – ეკოლოგის განათლება მიიღო – რომელიც საფრანგეთისა და შვეიცარიის საზღვართან არის, მაგრამ მას არ უნდოდა საკუთარ ქვეყანაში დარჩენა და მუშაობა.
— ვფიქრობდი, რომ უკრაინაში შემიძლია ვიპოვო ეკოლოგიური პირობები, რომლებიც გერმანიაში აღარ არის. ხალხმა ბუნებასთან ახლოს უნდა იცხოვროს, ამის ჩვენება მინდა ჩემი მაგალითით.
მიშელი პირველად ლონგო მაშიში ჩამოვიდა და ნიჟნი სელიშჩეს ეხმარებოდა. შემდეგ კამეჩებით დაინტერესება დაიწყო. აღმოჩნდა, XX საუკუნის დასაწყისში მხოლოდ რამდენიმე სოფელში იყო კამეჩები. ყოველ ეზოში ხალხს ჰყავდა კამეჩი, როგორც ახლა ჰყავთ ძროხა. მაგრამ შემდეგ მოვიდნენ კომუნისტები და წაიყვანეს კამეჩები. ხალხი საშინაო მეირნეობის გარეშე დარჩა. ყველაფრის კოლექტივიზაცია გაუკეთეს. ვერავინ წარმოიდგენდა, როგორ იმოქმედებდა ეს ცხოველებზე.
— როდესაც რძისთვის მოხვალთ მასთან, ის გეტყვის: „ ადამიანო, რა გინდა? რომელი რძე? ჩემი მეგობარი ხარ თუ შვილი? რისთვის გინდა რძე?“. ეს კემეჩები კოლგოსპებში არ იძლეოდნენ რძეს, კომუნისტები მათ ხორცისთვის იყენებდნენ.
90 – იან წლებში შემოგარენ სოფლებში ასობით კამეჩი დარჩა. მათი პოპულაცია გამუდმებით მცირდებოდა. მიშელი შვიდი წლის წინ ჩამოვიდა და დაიწყო კამეჩების ძებნა კარდაკარ. აღმოაჩინა რამდენიმე საქველმოქმედო ფონდი, რომლებიც მზად იყვნენ დასახმარებლად, რამდენიმე ადამიანმა მას მიწა მისცა, რომლებიც არაფრად იყო ქცეული, მიშლემა დაიწყო კამეჩების შეგროვება.
ჩუმალოვოში მას მეორე ფერმა აქვს, პირველი – სტებლივციში. მიშელი ამბობს, რომ ჩუმალოვოში უკეთესია, რადგან ადამიანებისგან მოშორებულია და არ არის ნაგავი. ზაფხულში კამეჩები მიდიან პერესლიპის მდელოზე, რახივის რაიონში. იქ მიშელთან ერთად მიდიან ერთი კვირაზე მეტ ხანს, ხანდახან ჩერდებოდნენ ღამის გასათენებლად.
— როდესაც კამეჩებს კლავენ, კუჭში ათ კილომდე პლასტმასია. კამეჩები ავადმყოფობენ. ხალხი კი ანაგვიანებს ბუნებას, დედამიწის მდგომარეობაზე დაუფიქრებლად, არც იმაზე ფიქრობენ, რომ თავიანთ ცხოველებს ხოცავენ.
კამეჩების გამრავლებას ვერ დავარქმევთ ბიზნესს. ამ მეურნეობსი შენახვა მიშელს აძლევს საშუალებას, რომ აწარმოოს რძე და ყველი. ერთი კილოგრამი ყველი 200 გრივნია ღირს. კამეჩებს არავინ ყიდულობს. მათ არ აქვს ფასი.
— ნებისმიერი ფასის დასახელება შემიძლია. ნორმალური ფასი – ორ ათასამდე ევროა. მაგრამ ხუთას ევროდ კამეჩს არავინ იყიდის. ხანდახან ყიდულობენ, ნახევარი წელი წვალობენ და კლავენ. მირეკავენ და მეუბნებიან: „უკან წაიღე, ადამიანო, შენი სულელი კამეჩები“. ბოლო ორი წლის განმავლობაშ ჩემგან არც ერთი იყიდეს.ყველა ამბობს, რომ ტრანკარპატიული კამეჩები სულელები არიან. მაგრამ ის არ არის სულელი, ის ადამიანივით არის. ის თქვენ არ გაგიკეთებთ ბიზნესს, ის შეიძლება დაგეხმაროთ მეურნეობაში, მაგრამ არა უფრო მეტ საქმეში. ამ ფერმაში ათი კამეჩიდან მხოლოდ სამი მაძლევს რძეს. დანარჩენები ჯერ კიდევ არ მენდობიან.
— სხვადასხვა კამეჩი არსებობს. ეს, ტრანსკარპატიული, ძალიან ჭკვიანია. მას სულ სხვა ცნობიერება აქვს, ბულგარულთან შედარებით, მაგალითად. ტრანსკარპატიული კამეჩი – მეგობარია. მისი ცემა არ შეიძლება. ტრანსკარპატიული კამეჩი – უკრაინული სპილოა. მას ყველაფერი ახსოვს, მას თავისი ხასიათი აქვს. კამეჩი არასდროს მოგცემს რძეს, თუ მეგობრები არ ხართ. მასთან საჭიროა საუბარი, ის არ არის სულელი ძროხა ან თხა, მას თავისი ხასიათი აქვს.
ყოველ კამეჩს აქვს სახელი. ერთს რომკო ჰქვია. მიშელი მათთან ტრანსკარპატიულად ლაპარაკობს. ჩვენ მივდივართ მათ სამყოფელთან და ის გვაცნობს, ყოველ კამეჩზე გვესაუბრება, გვირჩევს, რომ ძალიან ახლოს არ მივიდეთ. შერეული გრძნობები გვაქვს, კამეჩები თავისით ისუფთავებენ ჩლიქებს და რთულად სუნთქავენ. ეს პროცესი კორიდას დაწყებას ჰგავს. მიშელი ყველა წყნარ კამეჩს ჯირითს სთავაზობს. ჩვენ ოთხივე უარს ვამბობთ.
სლაიდების ჩვენება
მიშელი ძალიან ჭკვიანურად უდგება საკუთარი ფერმის პროცესის ორგანიზებას. ცოტა ხნის წინ, მან შექმნა გენეალოგიური წიგნი, ტრანსკარპატიის გენეტიკური რეზერვი – „სალდობოში“, ასევე აქტიური ქსელი ხუთი გენეტიკური ხაზებით. მიშელი ცდილობს, რომ აჩვენოს ხალხს, თუ როგორ უნდა მოუარონ კამეჩებს, რა არის ამისთვის საჭირო, როგორი პირობები. ის ცდილობს აღადგინოს ისტორიული კავშირი. ხუთი წლის წინ, როდესაც მიშელმა დაიწყო ამ საქმით საქმიანობა, ჩაატარა შეხვედრა ის ადამიანებთან, რომლებსაც ადრე კამეჩები ჰყავდათ და ჰქონდათ გარკვეული გამოცდილება.
— მივხვდი, რომ აქ საერთოდ არავინ იცის თუ როგორ უნდა მოუარონ მათ. მე გერმანელი ვარ, ადგილობრივებს სემინარებს ვუტარებდი ცხოველთა შენახვაზე, რომელიც აქ ათას ხუთას წელზე მეტია რაც ცხოვრობს.
მიშელს აქ ბებიაც ჰყავს, რომელსაც მასწავლებელს ეძახის. სწორედ მან მისცა უკიდეგანო ცოდნა ადგილობრივ მიწათმოქმედებასა და მეცხოველეობაზე.
სლაიდების ჩვენება
მიშელი გამუდმებით იღებს მოხალისეებს. ამბობს, რომ ეს საშინლად რთული სამუშაოა. მათთან უფრო რთულია, ვიდრე ცხოველებთან, რადგან ცხოველების ქცევა უფრო მისახვედრია. მოხალისეები ძალიან ცოტა დროით ჩამოდიან, როგორც კი პროცესში ერთვებიან, უკვე საჭიროა გამგზავრება. ზოგიერთი მოხალისე სმას იწყებს, როგორც კი მიშელი რამდენიმე დღით მიდის ფერმიდან. ჩუმალოვოში ძველი ფერმაც არის, სადაც მისი თხები ცხოვრობენ. იქ მაქ გუცულური ძროხაც ჰყავს და ტრანსკარპატიული ღორი, რომელსაც საშკო ჰქვია, ის ძაღლივით იქცევა.
მიშელი ადგილობრივი ჯიშის ცხენებსაც ამრავლებს რომლებსაც გუტანი ჰქვიათ. ტრანსკარპატული ღორების რაოდენობა ხუთასამდე არის, მათგან 50 – მიშელს ჰყავს. კამეჩების პოპულაციის ნახევარს ტრანსკარპატიაში სწორედ ის ინახავს.
აქ ძალიან ცუდი გზებია, ერთი წვეთი ასფალტიც კი არ არის. წვიმის შემდეგ თიხა ფეხსაცმელს ახმება, მაგრამ მიშელი ამაში საკუთარ პოზიტივს ხედავს, – ხალხი აქ იშვიათად მოდის. ერთადერთი გზა, რომელიც გვერდით არის, მონასტრამდე მიდის, ნაგავიც დროდადრო იქიდან ჩნდება.
მიშელი გამუდმებით ეძებს იმათ, ვისაც მასთან ერთად საქმიანობა სურს. მან ხუთი წელი იცხოვრა აქ შხაპისა და ნორმალური პირობების გარეშე. მაგრამ ახლა მაინც ამბობს, რომ სურს საყოფაცხოვრებო პირობების შექმნა, რადგან ყოველ წელს მასთან მშობლები ჩამოდიან, მათ გერმანიაშ სერიოზული ბიზნესი აქვთ, რთულია ჭუჭყიან პირობებში ცხოვრება. მიშელს უამრავი საქმე და გეგმა აქვს. გერმანელი, რომელსაც არანაირი უკრაინული ფესვი აქვს, დარჩა აქ და ისწავლა ადგილობრივი ენა, ისწავლა ადგილობრივი ცხოველების გამრავლება და გააკეთა პატარა ბიზნესი ასეთ რთულ და პოსტსაბჭოური აკრძალვების ქვეყანაში. მას აკვირვებს ადგილობრივების გულცივი დამოკიდებულება, მაგრამ მას სჯერა უკეთესი მომავლის.
— რა თქმა უნდა, ვხვდები, იმ კომუნისტებმა აქ ყველაფერი გაანადგურეს. ყველა, ვისაც რაიმეს გაკეთება შეეძლო, გაიყვანეს, დატოვეს მხოლოდ ის, ვისაც არაფერი შეეძლო. მივდივარ სოფელში და ვამბობ: „აიღეთ და გააკეთეთ!“, საპასუხოდ კი მესმის: „ ჩვენ არ შეგვიძია“. ყოველთვის რაღაც აკლიათ, ყოველთვის დრო არ აქვთ მუშაობისთვის. ვაჩვენებ იმას, თუ რამხელა შესაძლებლობებია, მე თვითონ ავირჩიე ასეთი ცხოვრება, ვცხოვრობ ბუნებაში კოცონთან ისე როგორც მათი პაპები და დიდი პაპები, ხალხი კი ზოგჯერ ფიქრობს, რომ მე ფონდის მეშვეობით ვმუშაობ და მათთანაც უნდა მოვიდეს სხვა და გააკეთოს ასე.
მიშელს ჩუმი და სასიამოვნო ხმა აქვს. როდესაც ის საუბრობს, მისი თვალებიდან დაუჯერებელი სითბო მოდის, მის სიტყვებშ კი დიდი სითბო იგრძნობა, დაუჯერებელი და სამოტივაციო ენერგია. მიშელი რძით და ყველით გვიმასპინძლდება, კამეჩის რძე ჩვენთვის ძალიან ცხიმიანია, ყველს კი მართლაც შესანიშნავი და მდიდარი გემო აქვს.
— ხალხი ერთ კილოგრამ ყველს 100 გრივნიად ყიდის. არადა ორჯერ მეტად უნდა ყიდიდნენ! ეს ხომ ტრანსკარპატიის გულიდან მოყვანილი ეკოლოგიური პროდუქტია. ყოველგვარი დანამატების გარეშე.
ამ ზაფხულს მიშელი პლასტმასსა და ნაგავს გაექცა, რომლის ჭამაც კამეჩებს უყვართ, რახოვის რაიონში, პერესლიპის მინდორში. ადრე იქ მეცხვარეები დადიოდნენ, ახლა კი ეს მინდორი სულ ცარიელია. სატელეფონო კავშირი აქ თითქმის არ არის. რამდენიმე თვე მიშელი, ფაქტობრივად, ღია ცის ქვეშ ცხოვრობს, მან აქ პატარა ხის ქოხი ააშენა. საჭირო აღარ არის კამეჩების ფარაში შეყრა, ზაფხულში იცინი ღია ცის ქვეშ ცხოვრობენ.
ცოტა ხნის წინ მიშელს არც თუ ისე სასიამოვნო ისტორია შეემთხვა. ის აბარებდა სისხლს ხუსტის კერძო ლაბორატორიაში, მას მოუვიდა პასუხები, სადაც მითითებული იყო, რომ ის B ჰეპატიტით იყო დაავადებული. როდესაც მან ეს გაიგო მიშელმა დაწერა: “მე ვტირი და ვემშვიდობები ჩემს კამეჩებს, შესაძლებელია ნახევარი წლით სამკურნალოდ “. მას მოუწია სახლშ ჩასვლა და ანალიზის ხელმეორედ გაკეთება. გერმანულ კლინიკაში აღმოჩნდა, რომ არანაირი ჰეპატიტი მას არ ჰქონდა. ამ ისტორიიდან გამომდინარე, ერთი მხრივ, ძალიან შესარცხვენი და მტკივნეულია უკრაინული ექიმების გამო, მეორე მხრივ, კი სასიხარულოა, რომ მიშელი ჯანმრთელია და ის სწრაფად დაბრუნდა კამეჩებთან, რომლებსაც აჩენს გადაშენებისა და უკრაინული გულცივობისგან.
— ერთი პატარა ნაკრძალია, დუნაისთან. იქ კუნძულია, სადაც ჩემი რამდენიმე კამეჩის წაყვანა სურთ, რათა ველურ ბუნებაში იცხოვრონ. მზად ვარ მივცე იმდენი, რამდენიც საჭიროა. იქ უკვე არიან ველური ცხენები. მათთან ერთად კამეჩებს შეეძლებათ მთელი წლის განმავლობაში ხალხის გარეშე გავიდნენ საძოვარზე რადგან იქ ძალიან თბილი ზამთარია. ბევრი კამეჩი მყავს, რომლებიც არ მაძლევენ რძეს. მე მათ ველურ ბუნებაში დავასახლებდი. დიდი ხნის განმავლობაშ ვოცნებობდი ამაზე.
