“Savaş Barıştır”: Rusya’nın Modern Savaşları Ve Emperyalist Kültürü

Rusya’nın savaş konusundaki toplumsal görüşü çarpıktır. Yukarıda gösterilen ve üzerinde “evinize barış” yazılı bir topu dolduran bir Rus askerinin Çeçenistan’daki Bamut şehrini bombalamaya hazırlandığı görüntü bunun canlı bir örneğidir. Bu fotoğraf 1996 yılında çekilmiştir. Aradan geçen 26 yılda hiçbir şey değişmemiş gibi görünüyor. Nisan 2022’de Rus askerleri Ukrayna şehirlerine attıkları bombaların üzerine “Mutlu Paskalyalar” yazdılar.

Eurovision 2022’de Ukrayna’nın yarışmacısı Kalush Orchestra, kuşatma altındaki Mariupol savunucuları için yardım çağrısında bulundu. Müzisyen sahneden “Mariupol’a yardım edin, Azovstal’a hemen şimdi yardım edin” dedi. Rus havacılık görevlileri de yarışmayı izliyor gibiydi: kısa bir süre sonra, Kalush’un tutkulu yakarışıyla alay eden yazılarla Mariupol’a atılacak bombaların görüntülerini yayınladılar.

Savaşın yüceltilmesi Rus kültüründe yüzyıllar boyunca güçlü olmuştur. Diğer ülkelere yapılan istilalar genellikle istikrarsız bir imparatorluk toplumu için bir toparlanma noktası olmuştur. Rus savaşlarının tarihi listesi inanılır gibi değil. Moderniteye ulaşmadan önce zappingten yorulmanız muhtemeldir. Birçokları tarafından “Rus Shakespeare” olarak kabul edilen şair Alexander Pushkin 1831’de şöyle yazmıştır:

“Sayımızın az olduğunu mu sanıyorsunuz?
Perm şehrinden Kırım’a
Finlandiya kayalıklarından Gürcistan kıyılarına
Kremlin’in salonlarından Çin’in duvarlarına
Asker mızraklarının parlayan çeliğiyle
Rus ulusu ayağa kalkmayacak mı?”

Rusya 19. yüzyıldaki Varşova ayaklanmasını acımasızca bastırırken, Puşkin bu şiiri öfkeli Avrupa ülkelerine hitaben yazmıştır: “Polonya bizim sömürgemizdir ve eğer kendi işinize bakmazsanız çok daha kötüsünü yapabiliriz”. Bu “güç haklıdır” tavrı, iktidarda hangi hükümet olursa olsun, yüzyıllar boyunca devam etti: Çar I. Nikola, diktatör Stalin ya da Başkan Putin.

Rusya’nın yüzyıllara dayanan emperyalist kültürü üzerine birkaç kitap yazılabilir. Bugün, bu “zamanın onurlandırdığı” sömürge savaşları geleneğinin 1990’dan 2021’e kadar nasıl devam ettiğini gözden geçirelim (Rusya’nın Ukrayna’daki mevcut savaşı ayrıca ele alınmayı hak ediyor).

Transdinyester’de Silahlı Çatışma (1990–1992*)

*silahlı çatışmanın aktif aşaması söz konusudur

Transdinyester’deki çatışma, SSCB’nin çöküşünden sonra modern Rusya’nın sömürgeci “barışı koruma” (gerçekte – genç bağımsız ülkelere askeri müdahale) konusundaki ilk deneyimiydi. Bu aynı zamanda Rusya’nın eski “sömürgelerinin” (yani eski Sovyet cumhuriyetlerinin) özgür ve bağımsız bir şekilde kendi yollarına gitmelerine izin verme şansına sahip olduğu ilk zamanlardan biriydi. Bu şansı sadece görmezden gelmekle kalmadı… aynı zamanda kötüye de kullandı.

Moldova’da 1988’den beri gerginlikler yaşanıyordu. SSCB çatışma için verimli bir zemin yaratmıştı: Transdinyester’i özerk bir idari bölge olarak kurmuş, 14. Sovyet (daha sonra Rus) ordusunu buraya yerleştirmiş ve Moldova parlamentosunu Rusça’yı tek ulusal dil olarak kabul etmeye zorlamaya çalışmıştı.

1991-1992 yıllarında Sovyetler Birliği nihayet dağıldığında ve Moldova Birleşmiş Milletler tarafından bağımsız bir devlet olarak tanındığında işler doruğa ulaştı. Bu, “yeni” Rusya için gerçek anıydı… ve bir imparatorluk olarak kalmayı seçti. Moldova’nın ayrılmasına izin veremezdi.

1-2 Mart 1992 gecesi Rus düzensiz birlikleri Transdinyester’deki bir polis karakoluna saldırdı ve 32 polis memurunu rehin aldı. Kısa süre sonra Moldova’nın Dubossary ve Bendery kasabalarında çatışmalar başladı. Ayrılıkçılara Rus ordusundan zırhlı araçlar tedarik edildi (2014’te Rusya’nın “Donetsk ayrılıkçılarının kömür madenlerinde terk edilmiş tanklar bulduğu” yönündeki iddialarına bir dejavu çağrışımı).

Çatışma sırasında Rus kuvvetleri Moldova ordusunu sürekli bombaladı. Transdinyester’de bulunan Rus düzenli ordusunun asker sayısı 14,000’di. Yerel ayrılıkçı hükümet ise Ruslar tarafından silahlandırılmış ve eğitilmiş 9,000 askere sahipti. Temmuz 1992’de Moldova ağır kayıplar verdikten sonra saldırganlarla barış anlaşması imzalamak zorunda kaldı. Çatışma o zamandan beri dondurulmuş durumda.

Transdinyester hala dünyada başka hiçbir egemen ülke tarafından tanınmıyor. Moldova’ya şantaj yapmak ve Rus nüfuzunu kullanmak için kullanılan bir güç olarak Rusya’nın birlikleri 2022’ye kadar orada kaldı.

Rusya’nın emperyalist hırslarının Transdinyester gibi yerlerdeki gerçek insanlar üzerindeki uzun vadeli etkisini gözlemlemek de önemlidir. Sovyet döneminde Transdinyester Moldova’nın en zengin bölgesiydi ve GSYİH’nin %40’ını oluşturuyordu.

Rusya’nın bölgeyi belirsizlik içinde dondurmasının ardından, bölge bir yoksulluk ve suç sarmalına girdi: tamamen Rusya’nın gelip giden yardımlarına bağımlı (2017’de Rusya ödemeleri askıya aldı ve Transdinyester tam anlamıyla boş bir hazinenin eşiğindeydi); kaçak malların ve yasadışı silah anlaşmalarının yuvası; birçok gazeteci ve siyasi analist buranın fiilen yerel mafya tarafından kontrol edilen bir ülke olduğunu iddia ediyor.

Birazdan göreceğiniz gibi, modern Rus imparatorluğunun gittiği her yerde sefalet de peşinden geliyor.

Birinci Çeçen Savaşı (1994-1996)

Bu,(ordusunun ve ağır silahlarının gerçekten kitlesel kullanımı açısından) modern Rusya’nın ilk tam ölçekli ve kanlı savaşıydı. Bu savaş Rus pilotları, tank sürücüleri ve topçu subayları için bir “okul” olacak ve tüm şehirleri nasıl enkaza dönüştüreceklerini öğreneceklerdi… Bu bilgiyi daha sonra Suriye’de ve ardından Ukrayna’da kullanacaklardı.

Tüm bunların sözde “Rusya’nın liberalleşmesi” döneminde, SSCB’nin çöküşünün coşkusuyla, Michael Jackson, Clintonlar ve Arnold Schwarzenegger’in “yeni ve özgür” Moskova’da poz verdiği bir zamanda gerçekleştiğini belirtmek gerekir. Batı, özgürlük ve değişimin mümkün olduğuna inanmak istiyordu… ancak o zamana kadar Rusya baskıcı imparatorluğunu yeniden canlandırmaya kararlıydı. Arka planda, demokratik dünya tarafından büyük ölçüde görülmeyen sömürge savaşları yürütülüyordu.

Savaşın başlamasının nedenleri iç karartıcı bir şekilde benzerdi: 1990-1991’de (küçük bir Sovyet cumhuriyeti olan) Çeçenistan’da Sovyetler Birliği’nden ayrılma ve bağımsız bir ülke olma çağrılarıyla siyasi bir süreç başladı. Sovyet yanlısı ve bağımsızlık yanlısı Çeçenler arasında sert bir mücadele yaşandı ve sonunda ikincisi kazandı ve liderleri Dzhokhar Dudayev başkanlık için %72.1 oy aldı. Bu durum Moskova’da panik yarattı çünkü Çeçenistan kontrollerinden çıkmaya başlamıştı.

SSCB’nin çöküşünden sonra, gerçeküstü bir şekilde, Rus hükümetinin kararları, daha sonra 2014-2022 yılları arasında Ukrayna ile ilgili olarak yapacaklarıyla neredeyse aynıydı: Moskova, yerel hükümet karşıtı hareketleri finanse ederek, onlara silah sağlayarak ve Rus özel kuvvetlerini göndererek işe başladı.

Tüm bu yöntemler sonuç vermedi. Böylece 1994 yılında Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin Çeçenistan’ı tamamen işgal etmeye karar verdi. Yeltsin’in güvenlik ve askeri danışmanları onu “operasyonun hızlı olacağına” ve “yerel halkın Rus askerlerini çiçeklerle karşılayacağına” ikna etti… Putin’e Ukrayna konusunda verilen ve Kyiv’e yönelik “Rus yıldırım harekatının” muhteşem başarısızlığına yol açan tavsiyenin tam anlamıyla aynısıdır. Emperyal düşüncenin oyun kitabı yaklaşık 30 yıldır değişmedi.

1994’te ciddi bir şekilde başlayan çatışmalar, Rusya’nın askeri nesneleri bombalamasını, uçak bombardımanları yapmasını ve Grozni’yi (Çeçenistan’ın başkenti) neredeyse bir moloz yığınına indirmesini içeriyordu. Çeçenistan Devlet Başkanı Dudayev 1996 yılında Rus özel kuvvetleri tarafından öldürüldü. Bu, Çeçen liderlerin Rusya tarafından öldürüldüğü pek çok siyasi cinayetin ilkiydi.

Rusya Devlet Başkanı Yeltsin, savaşı seçmenlerine haklı göstermek için “Rusya’yı aşırılık yanlılarına karşı savunmak için özel bir operasyon” olarak nitelendirdi. Rus hükümetinin diğer karışık bahaneleri arasında sözde “Çeçenistan’daki Rusların soykırımı” ve “Çeçenistan’ın ülkemize suçlu ve terörist ihraç etmesi” de vardı.

Rus ordusu yıkık dökük başkent Grozni’yi ele geçirdikten sonra çatışmalar durma noktasına geldi ancak Çeçenistan’ın uzak dağlık bölgelerini ele geçirmeye çalışırken yenilgiye uğradı. Temmuz 1996’da bir ateşkes anlaşması imzalandı ancak Rusya anlaşmanın gerekliliklerini yerine getirmeyi reddetti (Rusya’nın Minsk anlaşmalarını yerine getirmemesine hızlıca ilerlediğimizde bir deja vu daha yaşıyoruz). Savaş yeniden başladı, bu sefer Rusya tam bir yenilgiye uğradı ve Çeçenler Grozni’yi kurtardı. Savaşan taraflar arasında 31 Ağustos 1996 tarihinde imzalanan Khasavyurt Anlaşması, çatışmayı önümüzdeki üç yıl boyunca dondurdu.

Savaşın tahmini kayıpları büyük farklılıklar göstermektedir. Kaynağa bağlı olarak, Rus bombardımanlarında ölen sivillerin sayısı 10,000 ile 200,000 arasında değişmektedir. Rusya 17,000’den fazla Çeçen askerini öldürdüğünü iddia etmiştir. Rusya Asker Anneleri Komitesi 14,000 Rus askerinin öldüğünü ya da kayıp olduğunu tahmin etmektedir.

Savaş sırasında yaşanan insani kriz 200.000 Çeçen mülteciyi komşu bölgelere kaçmak zorunda bıraktı.

İkinci Çeçen Savaşı (1999-2009)

Birinci savaşın ardından Çeçenistan’ın işleyen bir parlamentosu, hükümeti ve ulusal para birimi vardı. Ancak dünyadaki hiçbir ülke tarafından bağımsız bir devlet olarak tanınmıyordu. Dahası, Kuzey Kafkasya bölgesinde Rus emperyal tehdidi ve SSCB’nin çöküşüyle körüklenen dini ve etnik gerilimin uzun tarihi, daha fazla bölgesel çatışmaya yol açtı. Ağustos 1999’da Dağıstan (bir başka küçük eski Sovyet cumhuriyeti) ve Çeçenistan arasında çatışmalar patlak verdi. Çeçen liderler Dağıstan’da güç kullanarak geçici bir hükümet kurdular.

Çeçenistan’ın bölgesel bir güç haline gelmesinden ve Rusya’dan daha fazla cumhuriyet koparmasından korkan Moskova bir kez daha işgale karar verdi. İşgali meşrulaştırmak için kullanılan retorik aynı bayat laflar etrafında dönüyordu: Çeçenler Rusya’ya saldırmak isteyen uluslararası teröristler olarak ilan edilmişti.

Ancak bu kez propaganda kampanyası çok daha ileri gitmiş olabilir. Eylül 1999’da bir dizi terör saldırısı Moskova, Buynaksk ve Volgodonsk’u sarstı. Yüzlerce insan öldü. Rus hükümeti Çeçen teröristleri suçladı, ancak daha sonra yapılan bir soruşturmada başlıca şüphelilerin Slav ve Orta Asya kökenli olduğu ortaya çıktı. Ancak gerçekler ortaya çıktığında bunun bir önemi yoktu — kamuoyu çoktan oluşmuştu. Ülke dehşete düşmüştü ve Putin’in “savunma savaşı” olarak çerçevelediği şeyi kabul etmeye hazırdı.

Diğer Rus savaşlarının çoğunda olduğu gibi, bu savaşın da itici güçlerinden biri Putin’in askeri bir diktatör, “düzenin savunucusu” ve Rusya’nın imparatorluk büyüklüğünü yeniden canlandıran biri olarak seçmenlerin gözüne girme çabasıydı. Çeçenistan, onun bu taktikteki ilk denemesi oldu. Rus toplumunu işgaller için seferber etmenin, seçmen desteğinden faydalanmanın ve “büyük ve güçlü imparatorluk” efsanesi aracılığıyla Rusları yoksulluktan uzaklaştırmak için “kısa muzaffer savaşları” kullanmanın siyasi ve propagandacı teknolojisini öğrendiği (ya da Sovyet/çarist oyun kitabından yeniden öğrendiği) yerdi.

(Eski bir KGB başkanı tarafından yönetilen bir ülkede) hiçbir somut kanıt bulunamamış olması şaşırtıcı olmasa da, pek çok aktivist ve muhalif figür hala Çeçenistan tarafından başlatıldığı iddia edilen terör saldırılarının FSB operasyonları olabileceğine inanmaktadır. Bu olayların ardından kayıplar, zehirlenmeler ve suçların tanıkları ya da katılımcılarıyla ilgili örtbaslar yaşandı.

“[Putin’in] kendi halkına yönelik bir terör eylemi sonucunda iktidara geldiğine dair ciddi bir şüphe yok. Böyle bir suçu işleyebilecek biri her şeyi yapabilir. Ona karşı takınılacak doğru tavır ortaklık değil caydırıcılıktır.” — David Setter, araştırmacı gazeteci.

Savaşın kendisi sivillere karşı daha da büyük bir vahşetle karakterize edildi. Rus hükümeti bunu “terörle mücadele operasyonu” olarak adlandırdı ancak bu küçük ülkenin 15 köyü Rus uçakları tarafından yok edildi ve 20.000 kişi evsiz kaldı. Grozni bir kez daha bombalandı ve bu kez neredeyse dümdüz bir çorak araziye dönüştü.

Savaş kanlı ve uzunca 10 yıl sürdü ve Rusya’nın Çeçenistan’ı işgali ve Kremlin’e sadık bir diktatör olan Ramzan Kadirov’un (bugünlerde halkına karşı işkence ve tasfiye uygulamalarıyla tanınıyor) kurulmasıyla sonuçlandı. İkinci Çeçen Savaşı’nın tahmini kayıpları çeşitli kaynaklara göre 50.000 ile 80.000 arasında değişmektedir.

Her iki Çeçen Savaşı da Rus toplumu ve siyasetinin, Kremlin rejimi tarafından umutsuzca örtbas edilen bir başka tatsız yönüyle bağlantılıdır. Mevcut Rusya-Ukrayna savaşına benzer şekilde, hükümet ülkeyi “ötekilere” karşı harekete geçirmek için bir yola ihtiyaç duyuyordu, çünkü toplumsal destek olmadan hiçbir savaş mümkün değildir.

Petersburg gibi metropollerin Slav nüfusundan etnik olarak farklı oldukları için, toplumu birleştirmenin kolay (ve şeytani) bir yolu vardı: korkutucu “İslami suçlu” tehdidine karşı toplamak. Rus siyasetinin pek çok analisti, propagandalarının genellikle çarpıtılmış bir ayna, sapkın bir çocuk oyunu olan “ben değilim, sensin” olduğunu belirtiyor. Kremlin rejimi birini bir şeyle suçluyorsa, büyük olasılıkla bunu yapan Rusya’nın kendisidir. Freudyen dil sürçmeleri Rus devlet yalanlarının değişmez bir özelliğidir.

Kremlin’in sürekli olarak başkalarını nazizmle suçlaması da öyle. Bu argümana bu kadar çabuk başvurmalarının nedeni Rusya’nın aşırı milliyetçi hareketler ve ırkçı şiddetle dolu kirli bir geçmişe sahip olması. Dahası, aktif siyasetçilerin birçoğu karanlık bir geçmişe sahip. Rusya’nın uzay ajansının şu anki başkanı, eski Başbakan Yardımcısı ve Çeçen Savaşları’nın iç siyasetinde önemli bir rol oynayan aşırı milliyetçi parti RNE’nin (Rus Ulusal Birliği) eski aktif üyesi Dmitriy Rogozin buna bir örnektir.

Aslında bu aşırı sağcı radikal bağlar 2014 ve 2022 yıllarında Rusya’nın Ukrayna’daki savaşlarında da devam etti. LNR (Lugansk Halk Cumhuriyeti) ve DNR (Donetsk Halk Cumhuriyeti) ayrılıkçıları ile Kremlin’in özel paralı asker grubu Wagner’in aşırı milliyetçi gruplarla güçlü bağlantıları var. Bu da Rusya’nın Ukrayna Azov taburuna yönelik suçlamalarının daha da saçma ve ikiyüzlü görünmesine neden oluyor.

Güney Osetya Savaşı, Abhazya Savaşı, Rusya-Gürcistan Savaşı (1991–2008*)

*savaşın aktif aşaması söz konusudur

Uzun süredir acı çeken güzel Güney Kafkasya bölgesinde çatışma tohumları SSCB’nin dağılmasıyla bir kez daha atıldı. Güney Osetya ve Abhazya, Gürcistan Sovyet Cumhuriyeti’nin bir parçasıydı. Sovyet eğilimli olduğu varsayılan bu bölgeler ile (egemenlik sınırlarını sağlamlaştırmaya çalışan) Gürcistan arasındaki gerilim 1989’dan 1993’e kadar silahlı çatışmalara kadar tırmandı.

1990’larda Rusya çatışmalara katılımını sınırlandırarak kendisini bir barış gücü olarak sundu. Ancak her iki tarafa da silah tedarik etti ve düzensiz güçleri ayrılıkçılara aktif destek sağladı. Rusya’nın baskısı altında her iki çatışma da donduruldu ve Rusya her iki ayrılıkçı bölgede de “barışı koruma” askeri varlığını sürdürdü. Böylece ekonomik ve askeri bağımlılık nedeniyle Rusya tarafından kontrol edilen ve Gürcistan’a şantaj yapmak için kullanılabilecek iki bölge yaratılmış oldu (Transdinyester ve Moldova’ya benzer şekilde).

Rusya ve Gürcistan arasında açık savaşa doğru tırmanış, Güney Osetya bölgesindeki geniş çaplı Rus askeri tatbikatlarıyla başladı. Pek çok açık kaynak araştırmacısı (Rusya’nın askeri hazırlık durumunun yüksekliğine ve birliklerinin konumuna dayanarak) Rusya’nın tüm çatışmanın gidişatını planlamış olabileceğini iddia etmektedir.

Rusya tarafından finanse edilen Güney Osetya güçleri sürekli olarak Gürcistan topraklarına tecavüz ediyordu; Kremlin destekli olası provokasyonlar ve suikastlar gerilimi kaynama noktasına getirdi; Rus ordusu Gürcistan’ın karşılık vermesini bekliyordu ki bu da işgal için bir bahane oluşturacaktı.

Moskova, 8 Ağustos’ta “Rus vatandaşlarını savunma” bahanesiyle Gürcistan topraklarına kapsamlı bir saldırı başlattı. Rus uçakları Gürcü kasabalarını bombaladı ve Kremlin’in kara kuvvetleri Gürcü topraklarını işgal etti.

“Bu barışı sağlamaya yönelik bir operasyondur.” — Rusya Devlet Başkanı Dmitriy Medvedev

Çatışmalar 12 Ağustos’ta Gürcü kuvvetlerinin baskı altına alınması ve ezilmesiyle sona erdi. Rus ordusu Güney Osetya milisleriyle birlikte Gürcistan’ın başkenti Tiflis’e kadar ilerledi. Savaş, Fransa Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy’nin Moskova’ya gelmesi ve Rus mevkidaşı Dmitriy Medvedev’le (birçok kişi Putin’in kuklası olduğunu iddia ediyor ve şu anda Rusya’nın Ukrayna’daki vahşetini gayretle savunuyor) düşmanlıkların sona erdirilmesi için görünüşte müzakerelerde bulunmasıyla sona erdi.

Savaşın ardından: Rus parlamentosu Güney Osetya ve Abhazya’yı bağımsız devletler olarak tanıdı (hala başka hiçbir ülke tarafından tanınmıyorlar); İnsan Hakları İzleme Örgütü, Gürcistan’ın sivillere hiçbir zaman kasıtlı olarak saldırmadığı, Rusya’nın ise kaçan mültecileri ve nüfusun yoğun olduğu bölgeleri hedef aldığı sonucuna vardı. Savaş şu sonuçlara yol açmıştır: 192,000 mülteci; 224 sivilin ölümü ve 15 sivilin kaybolması; 547 sivilin yaralanması.

Peki ya Abhazya ve Güney Osetya nasıl? Rus “barış gücü” ve “korumasından” sonra bugün ne durumdalar? Burada bir model fark etmeye başlayabilirsiniz. Transdinyester’in Rus müdahalesinden önce nasıl Moldova’nın en zengin bölgesi olduğunu hatırlıyor musunuz? Sovyet döneminde Abhazya, Karadeniz kıyısında müreffeh bir subtropikal tatil beldesiydi. 2001 yılında dünyanın en yoksul bölgelerinden biri olarak değerlendirildi. 2008’den sonra Rus turistler ana gelir kaynağı haline geldi ve yoksulluğun üzerine bir yara bandı yerleştirdi. Yine de yerel altyapı hala çökmekte ve (Transdinyester’e benzer şekilde) Rusya’nın desteği gelip gitmekte, çoğu zaman ülkeyi iflas etmiş ama hala bağımlı bırakmaktadır.

Güney Osetya da benzer bir durumda: yerel halk geçimlik tarımla geçiniyor ve fabrikaların çoğu kapanmış durumda. Rus sübvansiyonları 2010 yılında ülke bütçesinin %99’unu oluşturuyordu, ancak “büyük imparatorluk” yerel elitlerin sadakatini korumak için gereken asgari desteği sağlıyor.

Uluslararası toplumun Rusya’nın Gürcistan’daki saldırganlığına verdiği “yumuşak” tepki, birçok kişi tarafından Putin rejimini benzer işgalleri sürdürme konusunda cesaretlendiren şey olarak görülüyor; bu işgaller önce Kırım’ın ilhakına, ardından Donbas ve Luhansk bölgelerinin bir kısmının işgaline ve nihayetinde 2022’de Ukrayna’da tam ölçekli savaşa kadar tırmandı.

Günlük hayatta olduğu gibi jeopolitikte de ceza eksikliği genellikle yeni suçları teşvik eder.

Kırım’ın İlhakı (2014 – günümüz)

Kırım’ın yasadışı ilhakı, Rusya destekli Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç’in ülkeden kaçtığı Ukrayna’daki Haysiyet Devrimi‘nin ardından gerçekleşti. Ukraynalıların tiranlığa karşı mücadelesi, onlarca protestocunun öldürülmesi ve yüzlercesinin yaralanmasıyla korkunç bir bedelle kazanıldı. Yanukoviç, Putin ve Lukaşenko’nun otoriter tiranlığa yükselişlerini tekrarlamanın başlangıç aşamalarında olduğu için Ukrayna toplumu yükselen bir diktatöre karşı zafer kazandı.

Ukrayna’nın Rusya destekli bir lidere boyun eğmeyi reddetmesi Kremlin’in koridorlarında bir öfke ve panik dalgasına yol açtı. Çoğu Rus saldırganlığı vakasında olduğu gibi, gerilimin tırmanmasının iki nedeni vardı: iç ve dış. Birincisi, Putin’in Rusya içindeki popülaritesini koruma çabasıydı. Ukrayna üzerindeki nüfuzunu kaybetmesi bir zayıflık işareti olarak algılanabilirdi, bu nedenle kibirli bir “güç” gösterisine ihtiyaç vardı. İkincisi, Rusya’nın bir imparatorluğu yeniden canlandırma hayalleri, Ukrayna’yı (geniş toprakları, nüfusu, tarımsal ve endüstriyel potansiyeli ile) kukla devletlerinden biri haline getirmeden tam anlamıyla imkansızdı.

Kırım, Ukrayna’nın özerk bir bölgesidir ve Rusya tarafından birkaç nedenden ötürü seçildiği açıktır: askeri açıdan, Ukrayna’nın anakarasına olan uzaklığı nedeniyle işgalden korunması zordur; Rusya’nın Karadeniz üzerinden erişimi vardır; Kırım liderliği, Kremlin tarafından ilhak edilen Kırım’ın yasadışı başkanı olarak atanan, esasen sahtekar bir politikacı ve mafya olan Sergey Aksyonov’un örneklediği gibi, Moskova ile son derece yozlaşmış, yarı suçlu bağlara sahiptir. Kırım suç örgütü Salem’de “Goblin” adıyla anılan bir adam.

27 Şubat’ta Rus Özel Kuvvetleri Kırım’ın ana şehri Simferopol’deki hükümet binalarını ele geçirdi. Aksyonov tarafından toplanan ve Rus askerleri tarafından desteklenen yerel parlamento üyeleri, Ukrayna hükümetini meşru olarak tanımadıklarını ilan ettiler. 1 Mart’ta Rusya Federasyonu Konseyi, Rus ordusunun Ukrayna yarımadasında kullanılması için Başkan Putin’e geriye dönük izin verdi. Rus birlikleri zaten orada olduğundan ve Putin’in kukla siyasetçilerinden “izin” almaya ihtiyacı olmadığından, hukuk ve demokratik süreçlerle alay etmektir.

16 Mart’ta, akla gelebilecek tüm yasaların ağır bir şekilde ihlal edildiği bir “silah zoruyla referandum” yapıldı: Ukrayna anayasasına uyulmadı; vatandaş olmayanlar oy kullanabildi (aslında herkes birkaç kez oy kullanabildi); eski Sovyet pasaportları kimlik olarak kabul edildi; sonuçlar sandıklar kapandıktan BİR SAAT sonra açıklandı, bu da gerçek bir sayım yapılmadığını açıkça ortaya koydu. Kırımlıların %96.57’sinin Rusya’ya katılmak için oy kullandığı ve katılımın %85’i aştığı ilan edildi.

Rus saldırganlığının bu özel eylemi diğerlerine kıyasla nispeten kansız olsa da, yeni demir perdesinin arkasında kısa süre sonra görünmez bir zulüm yaşandı. Ve bu zulüm bir başka Rus emperyalist geleneğinin devamıydı: etnik azınlıklara yönelik acımasız baskı. Kırım’ın yerli nüfusu 1944 yılında Stalin tarafından sürgün edilmişti: yaklaşık 200.000 kişi sığır trenlerine doldurulup binlerce kilometre uzağa gönderilmişti. İnsanlık dışı koşullar nedeniyle 8000 kişi yol boyunca öldü. 2014 yılında “yeni ve demokratik Rusya” ile birlikte Tatarlar da benzer bir dehşetle karşı karşıya kaldı: evlerine baskınlar, hukuksuz tutuklamalar, dayak, işkence ve zorla kaybolmalar.

Rusya’da ilhaka verilen tepkiler kayıtsız bir kabullenmeden vatansever bir coşkuya kadar uzanıyordu. Putin’in uyguladığı “küçük ve muzaffer savaş” taktiği, insanlara gerçek refahın yerine ideolojik tatmin sağladı (petrol ihracatından kazanılan trilyonlar kendi hayatlarına neredeyse hiç dokunmadığı için). Putin’in sert muhalifi, sözde liberal lider Alexey Navalny bile şöyle dedi: “Kırım öngörülebilir gelecekte Rusya’da kalacaktır. Bu bir sandviç değil, öyle bir ileri bir geri gidip gelemeyiz.”

Donbas’ta Savaş (2014 – günümüz)

Kırım’ın ilhakı nedeniyle uluslararası toplumdan kayda değer bir ceza almayan Putin ve hükümetinin iştahı kabardı. Nisan 2014’te FSB subayı Igor Girkin (Strelkov olarak da bilinir), Rus özel kuvvetlerinden bir müfrezeyle Ukrayna sınırını geçti ve Sloviansk kasabasını ele geçirdi. Kısa süre sonra Kramatorsk ve Drujkivka da ele geçirildi. Yerel suçlular ve ayrılıkçılar silahlandırıldı ve bir milis gücüne dönüştürüldü. Rusya’nın Doğu Ukrayna’daki savaşı başlamıştı.

Donetsk ve Luhansk bölgelerinin işgal altındaki bölgelerinde Ukrayna ve uluslararası hukukun aynı şekilde ihlal edildiği iki silahlı referandum daha yapıldı. 25 Eylül 2014 tarihinde Rusya Dışişleri Bakanlığı işgal altındaki bölgelerin “Novorossiya” (Yeni Rusya) olduğunu ilan etti.

İşgalin Rus güçleri tarafından yürütüldüğü gerçeği artık bir sır değil. Açık kaynak araştırmacıları Rus profesyonel askerlerinin 2014’ten itibaren Donbas’ta aktif olduğunu tespit etti: en azından Rus Kuzey Filosu’na bağlı 61. Deniz Tugayı ve 200. Motorize Tüfek Tugayı. Sözde yerel isyancıların birçoğunun aslında normal üniformaları dışındaki Rus askerleri olduğuna dair güçlü göstergeler var.

Militanların geri kalanına gelince, yukarıda sıralanan diğer tüm savaşlarda kullanılan aynı Rus taktiğini gözlemleyebilirsiniz. Yerel ayrılıkçıları ve suçluları yüksek kaliteli askeri silahlarla silahlandırılmaktaydı. Bu silahlar arasında Ukrayna ordusuna karşı kullanılan zırhlı araçlar ve Hollanda uçağı MH-17’nin düşürülmesinde kullanılan roketler de yer alıyor.

Ukrayna hükümetinin barışçıl müzakereler yürütme isteğine rağmen, Rusya ile yapılan hiçbir anlaşma kalıcı barış getirmedi. Rus tarafı çok sayıda ateşkesi ihlal etti. Hem Rus silahlarıyla donanmış yerel suçlular hem de sınırın ötesinde konuşlanmış Rus topçuları Ukraynalıları öldürmeye devam etti.

Girkin, daha sonra Rus işgalinin Donetsk ve Luhansk’ın işgal altındaki bölgelerini kriminal bir çöplüğe dönüştürdüğünü itiraf edecekti. Ukrayna’nın bu bölgelerin kontrolünü kaybetmesinden bu yana BM, sözde Donetsk Halk Cumhuriyeti güçleri tarafından gerçekleştirilen hedef gözeterek öldürme, işkence ve adam kaçırma vakaları ile artan kanunsuzluğu rapor etti. Uluslararası gazeteciler, gözlemciler ve Ukrayna ile herhangi bir bağı olduğundan şüphelenilen yerel halkın “ortadan kaybolması” muhtemeldi.

Gerçek şu ki, bu savaş hiç durmadı. Ukrayna 2014’ten beri savaşıyor ve dünya tarafından unutulmuş durumda. 2022’de Rusya’nın tam ölçekli işgali başladığında tüm ülkeyi sardı.

Donbas’taki 2014-2021 Rus saldırganlığı 13.000’den fazla Ukraynalının (3.375 sivil) ölümüne, 1,8 milyondan fazla iç mülteciye, işgal altındaki topraklarda tutulan 251 rehineye ve 410 kişinin kaybolmasına neden oldu.

Rusya’nın Suriye’deki Askeri Operasyonu (2015 – günümüz)

“Şimdi de Ukrayna’yı Halep’e çevirecek, değil mi? Birkaç yıl önce yaşadıklarımızın Ukrayna’da neredeyse kare kare tekrarlanıyor olması çılgıncadır.” — 2022’de Ukrayna’nın bombalandığı görüntüleri izledikten sonra Halepli bir Suriyeli olan l-Khatib.

Suriye’deki savaş modern zamanların en karmaşık ve tartışmalı çatışmalarından biri. Dini, siyasi ve toplumsal mücadelelerin yanı sıra yabancı güçlerin ülkeye müdahalesi de hararetli tartışmalara yol açıyor. Ciddi bir tartışma konusu olmayan şey ise Esad rejimine destek veren Rus ordusunun acımasızlığıdır; zira sivil bölgelerin bombalanmasına ilişkin bilgiler, aktivistlerin videolar ve diğer kanıtlarla desteklenen, sivillere yönelik Rus hava saldırılarına ilişkin bir veri tabanı oluşturdukları noktaya kadar iyi araştırılmıştır.

Rusya’nın yurtdışındaki emperyalist emellerini desteklemek için 30 Eylül 2015’te Rusya Federasyonu Konseyi, ülkenin ordusunun (en önemlisi havacılık ve topçuluk) Suriye’de kullanılmasına izin verdi. O tarihten bu yana Rus güçlerinin askeri değeri olmayan sivil alanları hedef aldığı 1418 olay tespit edildi. Ve bunlar sadece teyit edilmiş video kanıtları olanlar.

“Rus hava saldırılarının doğrudan sivilleri ya da sivil nesneleri ve hatta tıbbi tesisleri hedef aldığı ve ölüm ve yaralanmalara yol açtığı görülmektedir.” — Philip Luther, Uluslararası Af Örgütü MENA Direktörü

Rus hükümeti her zamanki gibi insanlık dışı saldırılarını inkar etmiş ve sahte propagandalarla örtbas etmeye çalışmıştır. Rusya’nın Suriye’deki en şok edici taktiklerinden biri, isyancıların kontrolündeki bölgelerdeki sivil hastanelerin hedef gözetilerek bombalanması olmuştur. Rus saldırılarının 2018 yılı itibariyle yarısı sivil olmak üzere 18.000 Suriyeliyi öldürdüğü bildirildi. O zamandan bu yana savaş azaldı ama Rus varlığının devam etmesi nedeniyle durmadı. Ülke nüfusunun yarısı (~12 milyon kişi) mülteci durumuna düştü.

“Onlarla [Ruslarla] savaşırken binaları Kızıl Haçlarla ve ‘Çocuklar’ gibi kelimelerle işaretlemek son derece kötü bir fikir. Eylül 2015’te Suriye’de isyancılar — Beyaz Miğferler ve BM aracılığıyla — Rus karargahını … ellerinde tuttukları bölgelerdeki her bir hastane hakkında bilgilendirdi. VKS’nin [Rus havacılığının] bunlardan kaçınmasını bekleyerek kesin koordinatlar verdiler. Ruslar söz konusu her bir hastaneyi bombaladı ve ardından Beyaz Baretliler’e karşı bir karalama kampanyası başlatarak onları ‘cihatçı’ ilan etti. İsyancılar hastanelerini saklamaya başladıklarında, Ruslar bir şekilde bunların koordinatlarını aldılar… ve onları da bombaladılar. Hem de istisnasız.” — Tom Cooper, Avusturyalı askeri analist, havadan görülebilen büyük harflerle yazılmış “Çocuklar” kelimesine rağmen ~1000 Ukraynalı sivilin bombalandığı Mariupol drama tiyatrosunun bombalanmasına cevaben.

Rus ordusunun yarattığı cehennemde yaşayan pek çok Suriyeli için Putin’le yaşanan mevcut küresel restleşme adalet için son umutları gibi görünüyor. Kremlin 2015-2021 yılları arasında sivilleri bombaladığı için sorumlu tutulmadı ama belki de Rus ordusunun Ukrayna’daki savaş suçları nedeniyle cezalandırılması bir tür hesap verebilirliğe yol açabilir.

“Halep’te ellerinden gelen her şeyi kullandılar ve her ne kadar bunu görmek istemesem de, aynı uçakları, bombaları ve füzeleri Ukrayna’daki sivilleri hedef almak için kullanmaya başlarlarsa şaşırmam. Dünyanın nihayet Rusya’nın yaptıklarına dikkat etmeye başladığını görmekten memnunum… Umarız [Putin] nihayet hesap verir ve böylece en azından biz Suriyelilere bir tür adalet sağlanabiliriz,” diyor eskiden Halep’te yaşayan ve şimdi Almanya’da yaşayan Mustafa al-Qaseem.

«Toplumsal Desteğin “Nedenleri”: Bitmek Bilmeyen Ekonomik Kriz Ve Emperyalist Kültür Tarihi

Yukarıda anlatılan savaş ve işgallerin çoğunda, Rus nüfusunun çoğunluğunun tepkisi neşeli bir kutlamadan pasif bir kabullenmeye kadar değişmiştir. Uygar dünya bu toplumsal desteği ya küçümsemekte ya da neden var olduğunu anlamakta zorlanmaktadır. Örneğin, tarihin en azılı kitle katliamcılarından biri olan Joseph Stalin’in 2019 yılında bağımsız Levada Center anketörü tarafından Ruslar arasında %70 oranında (Putin’den daha fazla) popülerlik kazanmış olması gerçeğini uzlaştırmak anlaşılabilir bir şekilde zordur.

Bu durumun nedenleri çok çeşitli ve karmaşıktır. Kısa versiyonu şu: Rusya yüzyıllardır toplumsal çöküşün eşiğinde bir ileri bir geri sallanıp duruyor. Bu büyüklükte bir imparatorluğu (Rusya yüzölçümü bakımından dünyanın en büyük ülkesidir), bu kadar farklı halklarla (193 etnik grup), bu kadar yaşanmaz bir toprakta, onları birleştirecek bir mit olmadan, insanlığın temel içgüdülerine hitap etmeden bir arada tutmak zordur. Bu mit her zaman büyük bir imparatorluk, büyük askeri fetihler ve “özel bir Rus kaderi” etrafında dönmüştür.

“Bu ülkenin ihtiyacı olan şey, devrim dalgasını durdurmak için kısa ve muzaffer bir savaştır.” — Vyacheslav von Plehve, Rus İmparatorluğu polis müdürü, 1904, Rus-Japon Savaşı hakkında.

Rusya tarihinde yoksulluk – savaş – iç huzursuzluk – yeni diktatörlük gibi köklü bir döngü vardır. Durulama ve tekrarlama. Bu döngü Çarlık Rusya’sında ve hatta Sovyetler Birliği’nde de vardı. Modern Rusya bu döngüyü devam ettirdi. Devlet bütçesi enerji ihracatından trilyonlar kazanırken, Ruslar hala demografik, ekonomik ve sosyal çöküşün eşiğinde yaşıyordu. Yoksulluk, umutsuzluk ve kötü eğitim emperyalist kültür için verimli bir zemindir… çünkü insanlar anlam için başka neye bakabilir? Ülkenin neden bu büyüklükte ve durumda olduğunu kendilerine nasıl açıklayabilirler? Emperyal mit rağbet görüyor… çünkü fiili bir imparatorluğun varlığını meşrulaştırmak için buna ihtiyaç var.

“Rusya’nın özel kaderine” inanmaya devam etmek, müreffeh ve özgür bir ülke için mücadele etmekten ya da dünyadaki yerini sorgulamaktan daha kolay.

Ama bunu bu makalenin yazarından değil, Putin’in çok tehlikeli bulduğu ve muhtemelen öldürttüğü Rus muhalefet lideri Boris Nemtsov’dan dinleyin. Bakın Nemtsov 2008’de Gürcistan’daki savaşa Rus halkının verdiği destek hakkında ne diyor:

— “…Rusların %80’inden fazlası buna inanıyor: “Harika! Amerikalılar ve Batı için ne büyük bir karmaşa yarattık!””;
— “…tüm bunlar Rusların kayıp bir süper güç kompleksi yaşamasından kaynaklanıyor”;
— “Abhazya, Osetya ve Gürcistan ile savaşta kazanılan zafer (askeri anlamda elbette bir zaferdir, inkar edilemez) gibi bir eylem, Sovyet emperyal komplekslerinden muzdarip birçok Rus için ülkenin yeniden canlanmasının bir sembolüdür”.

Dahası, Rusya gittiği her yere bu “emperyalist ideolojiyi dölleyen yoksulluk” toplumsal modelini götürüyor gibi görünüyor: her şey zorla elde ediliyor ve her şey yolsuzluk ve şiddete yatırılıyor. Ukrayna’nın işgal altındaki bölgelerini yoksul ve kanunsuz bir toprak haline getirmekten Transdinyester’i Sovyet dönemi ekonomik krizinde dondurmaya, Abhazya ve Güney Osetya’nın geleceğini yok etmeye kadar. Rusya’nın sömürgeci etkisi her yeri bulduğundan daha kötü bir halde bırakıyor.

Modern Rus imparatorluğunun kendine özgü karakteri, toprakları işgal etmek ve onları ilerlemeden geriye doğru sürüklemektir. Belki de bu, Moscovia’nın (Rusya’nın 17. yüzyıl öncesi tarihsel adı) devlet modelinin nasıl tasarlandığıyla doğrudan bağlantılıdır: Moğol İmparatorluğu’nun bir vassalı olarak, Altın Ordu’nun fethettiği komşu Slav krallıklarından kaynak toplamak.

Bulmacanın bir diğer önemli parçası da elbette Kremlin’in meşhur propaganda makinesidir. Ancak uluslararası toplum buzdağının sadece görünen kısmını görebiliyor. Propaganda Rusya’nın günlük yaşamına ve kültürüne sızmış durumda. En büyük etkiye sahip olan çılgın “Goebels taklitçilerinin” bağırışları değil. Zihinleri çarpıtan yumuşak güç, sessiz gündelik etkidir. Bariz yalanlar ve sinsi siyasi mesajlar içeren çocuk çizgi filmleri. Askeri temalı aile piknikleri. Rahatsız edici bir şekilde Hitlerjugend‘e benzeyen Rus gençlik örgütleri.

İnsanların rutininin ve kimliğinin bir parçası haline gelen propagandayla nasıl mücadele edersiniz? Bazı psikologlar uzun süreli propagandanın etkilerini tarikatlara telkine benzetiyor — eğitimli ve varlıklı insanlar söz konusu olduğunda bile zihnin en korkunç değişimlerinden biri. Her Rus böyle bir şeyden etkilenir mi? Elbette hayır, insanlık ve empati en karanlık koşullarda bile hayatta kalır. Ancak Rusya’da önemli boyutta bir toplumsal psikoloji sorunu olduğunu inkar etmek zorlaşıyor

Üstteki resim mesihleri tarafından kutsanmış bir grup Moonie… Alttaki resim ise Hitler gençliği… Büyük bir tiksintiyle kendime itiraf etmek zorunda kaldığım şey, bunu anladığımdı. Bunun nasıl olabileceğini anlıyorum. Birinin beyninin, aklının nasıl olup da soykırım yoluyla dünyayı kurtarmaya çalışmanın mantıklı olduğu bir yere gelebildiğini anlıyorum.Benim beynime ya da bunun gibi viral bir memetik enfeksiyonla enfekte olmuş herhangi bir beyne baksanız ve bu odadaki herhangi biriyle ya da düzenli olarak eleştirel düşünmeyi kullanan herhangi biriyle karşılaştırsanız, çok ama çok farklı görüneceğine inanıyorum” — Diane Benscoter, TED konuşmasında bir tarikat üyesi olarak gençliğini anlatıyor.

Bu 30 yılın Rus vatandaşları üzerindeki etkisi çok derin olmuştur. Daha da önemlisi, bu yeni bir olgu değildi: ebeveynden çocuğa aktarılan önceki Çarlık ve Sovyet ideolojisinin verimli zemininde ortaya çıktı. Ukrayna’da 200.000 Rus gencinin tecavüze ve cinayete istekli olmasına doğrudan yol açan şey budur. Örneğin, çocuklara mümkün olduğunca erken yaşta militarist ideoloji aşılamak modern Rus siyasetinin ve kurumlarının her zaman önemli bir parçası olmuştur. Aşağıdaki fotoğraflarda da görebileceğiniz gibi 30 yılda çok az şey değişti.

Teknoloji 21. yüzyılda ilerledikçe, birçoğumuz geleceğin tehlikelerinin Huxley’in Cesur Yeni Dünya’sına benzediğini düşündük… çöküş, eğlence ve sığlık dolu bir dünya. Ama görünen o ki, Rusya daha iyi bilinen klasikleri tercih ediyor.

Savaş Barıştır. Özgürlük Köleliktir. Cehalet Güçtür. Bu ifadeler Orwell’in 1984 adlı kurgusal dünyasından, Hakikat Bakanlığı’nın beyaz piramidinin üzerine dev harflerle yazılmış. İnsan merak ediyor: Kremlin duvarlarını kazsak, aynı kelimeler Rusya’nın siyasi ve kültürel ilham kaynağı olarak karşımıza çıkmaz mı?

2. Dünya Savaşı sonrası Almanya, kanlı geçmişini temizlemek ve Avrupa’nın en müreffeh ülkesi olmak için uzun ve sancılı bir yol kat etmek zorunda kaldı. Ordusunu kaybetti, tazminat ödemek ve Avrupa’ya yaşattığı dehşeti kabul etmek zorunda kaldı.

Ancak Rusya’daki toplumsal hastalık belirtileri göründüğü kadar kötüyse, dünya 1945’te yenilmiş bir Almanya ile olduğundan çok daha zor bir sınavla karşı karşıya kalabilir.