W 2014 r. siły okupacyjne Federacji Rosyjskiej próbowały zdobyć Sołedar w obwodzie donieckim. Wtedy udało im się utrzymać miasto zaledwie przez kilka miesięcy. Jednak od 24 lutego 2022 r. Sołedar wielokrotnie znajdował się pod ostrzałem wroga. Na początku stycznia 2023 r. wojska rosyjskie nasiliły natarcie, w wyniku czego ukraińska obrona przesunęła się poza Sołedar. Miasto, w którym szybko rozwijała się turystyka oraz działała jedna z największych w Europie firm produkujących sól, obecnie znajduje się na liście ukraińskich miejscowości niemal całkowicie zniszczonych przez rosyjskich „wyzwolicieli”.
Historia miasta, położonego 12 km na północny wschód od Bachmutu, jest ściśle związana z rozwojem przemysłu solnego. W ostatnim ćwierćwieczu XVII w. oraz na początku XVIII w. na terenie dzisiejszego Sołedaru, wokół kopalni soli nad brzegiem rzeki Mokra Płotwa, zaczęły powstawać pierwsze przysiółki. Wcześniej, na przełomie XVI i XVII w., czumacy jeździli po sól nad jeziora Słowiańskie (Torskie). Jest to grupa jezior pochodzenia krasowego na północno-wschodnich obrzeżach Słowiańska, a pozyskiwana tam solanka służyła do warzenia soli. Jednak okazało się, że solanka z podziemnych źródeł Bachmutu jest lepszej jakości niż woda z jezior. W związku z tym, gdy w 1697 r. warzelnie soli w Torze (historyczna nazwa Słowiańska) zostały zniszczone przez Tatarów krymskich, lokalna ludność zaczęła się przemieszczać w kierunku Bachmutu, aby teraz tam warzyć sól i przystosowywać się do życia w pobliżu kopalni. Osada Bryantsivka (współczesny Sołedar) pojawiła się pod koniec XVII w., kiedy zaczęto wydobywać sól w rejonie rzeki Bachmutki. Mieszkali tam Kozacy Pułku Izium oraz imigranci z północnych regionów Ukrainy.
Wydobycie soli na przemysłową skalę w obwodzie donieckim rozpoczęto w XIX i XX w., po odkryciu złóż soli kamiennej. Powstały wtedy kopalnie i fabryki. Podczas badań geologicznych w latach 1876–1880 przyszły naukowiec Aleksander Karpiński zauważył, że pod warstwą gipsu w Bryantsivce muszą znajdować się złoża soli kamiennej. Odwiert wykonany w 1879 r. w pobliżu Bryantsivki wykazał obecność dziewięciu warstw soli w ziemi. Odkrycie to przyczyniło się do budowy pierwszej kopalni soli – Kopalni Bryantsivska, gdzie warstwa złoża soli kamiennej miała 40 m miąższości (grubość struktury geologicznej – przyp. tłum.). Kopalnię uruchomiono w 1881 r. Wydobycie soli kamiennej polegało wówczas na wierceniu otworów i robotach strzałowych. W ten sposób powstawały groty solne (które później stały się eksponatami otwartego podziemnego muzeum). Następnie uruchomiono pięć kolejnych kopalń soli, wybudowano osiedla robotnicze oraz stację kolejową Sól.
W latach 1926–1991 robotnicza wieś Bryantsivka nosiła nazwę Karlo-Libknechtovsk na cześć Karla Liebknechta, jednego z założycieli Komunistycznej Partii Niemiec. W 1965 r. wieś Karlo-Libknechtovsk otrzymała status miasta. Tamtejsze kopalnie soli zostały doszczętnie zniszczone podczas II wojny światowej (i odbudowane w 1947 r.). W lipcu 1991 r. miasto otrzymało nazwę Sołedar.
Przemysł, turystyka przemysłowa i uzdrowiska w kopalniach soli
Miasto stało się centrum przemysłu solnego w Ukrainie. W ciągu 300 lat eksploatacji złóż Sołedaru wydobyto 250 mln ton soli, a zasoby bilansowe na tym terenie zmniejszyły się według różnych danych o zaledwie 1–3%, co wskazuje na to, że są niemal niewyczerpalne. Przemysł solny zapewniał miejsca pracy oraz wystarczającą ilość surowca, a więc przyczynił się do rozwoju gospodarczego regionu. Ponadto po wydobyciu soli w kopalniach powstała przestrzeń, którą zaadaptowano na wyjątkową atrakcję turystyczną, strefę artystyczną i ośrodek leczniczy pod ziemią.
Artemsil
Państwowe Przedsiębiorstwo Artemsil zajmujące się wydobyciem i przetwórstwem soli kamiennej to jeden z największych producentów soli w Europie Środkowo-Wschodniej. Przed pełnoskalową inwazją Rosji na Ukrainę Artemsil zaopatrywał w ten surowiec cały kraj.
Sól producenta była też dostarczana koleją lub przez porty Dunaju, Morza Azowskiego i Morza Czarnego do 22 krajów świata, w tym Mołdawii, Białorusi, Polski, Węgier, Rumunii, Austrii, Gruzji, krajów bałtyckich i afrykańskich. Do 2014 r. także Rosja kupowała ukraińską sól.
Kopalnia Bryantsivcka: atrakcja turystyczna obwodu donieckiego
Na początku kwietnia 2021 r. Artemsil udostępnił Kopalnię Bryantsivcką – najstarszą kopalnię soli Donieckiego Zagłębia Węglowego (Donbasu) – zwiedzającym. Podczas dwugodzinnej wycieczki podziemnymi korytarzami turyści mieli okazję poznać historię wydobycia soli, a także doświadczyć leczniczych właściwości tego minerału.
Na głębokości około 300 metrów znajdowało się Muzeum Przemysłu Solnego z eksponatami przedstawiającymi rozwój wydobycia soli w regionie Bachmut w XVII–XVIII w. oraz współcześnie. Były tam też podziemne chodniki, unikalny kościół, naturalny kryształ solny wielkości człowieka, autentyczne rzeźby solne oraz specjalny korytarz zwany Galerią Sław, czyli małe muzeum przedsiębiorstwa Artemsil.
Podziemne sanatorium, koncerty i wystawy
W kopalni soli znajdowało się również podziemne sanatorium dla dorosłych i dzieci zwane speleosanatorium (łac. spelunca – jaskinia), w którym leczono choroby układu oddechowego, alergie, choroby skóry i schorzenia neurologiczne.
Mikroklimat kopalni charakteryzuje się podwyższoną zawartością mikrocząstek soli w powietrzu, które z kolei cechują się wysoką jonizacją oraz aseptycznością. Te właściwości zapewniały efekt terapeutyczny. Dwie godziny w kopalni soli zastępowały 15 zabiegów inhalacyjnych.
Ze względu na podziemne położenie i wysokie sufity w kopalni niesamowita jest akustyka. W przeszłości organizowano tu koncerty muzyki symfonicznej oraz wystawy sztuki. W 2004 r. odbył się festiwal muzyki klasycznej „Symfonia solna” z udziałem Donieckiej Orkiestry Symfonicznej, solistki Opery Wiedeńskiej Victorii Lukyanets oraz austriackiego dyrygenta i kompozytora Kurta Schmida.
Rurociąg solankowy Donsoda-Kartagina
Na prawym brzegu rzeki Mokra Płotwa, niedaleko dzisiejszego Sołedaru, spółka akcyjna Lubimow, Solwe & Co. wykupiła majątek Kartagina, gdzie w 1911 r. powstała fabryka solna nazwana później Nową Kartaginą. Solanka pozyskiwana przez rozpuszczanie soli w wodzie z powierzchni służyła do produkcji sody.
Od 1912 r. stężony roztwór soli i wody transportowano 38-kilometrowym rurociągiem solankowym z Sołedaru do zakładu Donsoda koło Łysyczańska. Aby rurociąg zadziałał, zbudowano pierwszą w regionie trójfazową linię elektroenergetyczną o napięciu 20 kilowoltów.
W 2012 r. fabryka zbankrutowała, a rurociąg solankowy z początku XX w. przestał istnieć. Pozostałości rur wykopano, ziemię zaorano i obsiano pszenicą.
Nie tylko przemysł: natura Sołedaru
Sołedar to teren o wyjątkowej przyrodzie, z jeziorami krasowymi, industrialnymi krajobrazami, prawdziwym ukraińskim stepem i „marsjańską” florą.
Solankowe jeziora
Solankowe jeziora kilka kilometrów na zachód od Sołedaru powstały w wyniku zalania wodą wyrobiska dawnej kopalni soli. W 1885 r. na głębokości 169 m uruchomiono Kopalnię Harlamowską, która pod względem produkcji ustępowała tylko tej w Bryantsivce. Podczas II wojny światowej wstrzymano pompowanie wody z wyrobiska i kopalnia została zalana. Niektóre jej części całkowicie zatopiono, co doprowadziło do deformacji powierzchni ziemi. Po jakimś czasie powstało sześć kraterów wypełnionych solanką. Obszar ten, a także jego największe jezioro, nazywa się Przepaść.
Naukowcy porównują to jezioro do Morza Martwego. Jego głębokość sięga 100 metrów. Woda jest tu wyjątkowo słona, a jej gęstość – bardzo duża, co utrudnia dokładne badanie głębokości. Z uwagi na to, że jezioro znajduje się na terenie dawnej kopalni, istnieje duże ryzyko pogłębienia zbiornika, co naraża badaczy na niebezpieczeństwo.
Dla mieszkańców jest to dobre miejsce na letni wypoczynek. Kąpiel w jeziorze jest jednak niebezpieczna, ponieważ kopalnia nie jest całkowicie zalana, a gleba jeziorna w każdej chwili grozi osunięciem.
Jurczyna Góra
Jurczyną Górą mieszkańcy Sołedaru nazywają pagórkowaty teren, na którym znajdują się miejsca noclegowe. Z dużej wysokości roztacza się tu widok na zachwycające tereny w pobliżu otwartej dla zwiedzających kopalni soli, obiekty przemysłowe i stepy Doniecka. Krajobraz jest szczególnie piękny wiosną,
kiedy step porasta kostrzewa (rodzaj trawy).
Świat roślin
Soliród (solirodek zielny) to roślina jednoroczna z rodziny szarłatowatych, rosnąca wyłącznie na słonej glebie, wzdłuż wybrzeża morskiego, w lasostepie (na południowym wschodzie), na stepie i na Krymie. Solirodek zielny nazywany jest towarzyszem soli i złóż solnych: podobno nasi przodkowie, aby je zlokalizować, szukali właśnie tej rośliny.
Jesienią zielone pędy solirodu zmieniają swoją barwę na czerwoną i tworzą malownicze szkarłatne łąki. Ze względu na tak egzotyczny wygląd soliród nazwano „rośliną marsjańską”.
Droga oznaczona solą
W 2019 r. ruszył projekt turystyczny „Droga oznaczona solą” organizacji publicznej Skrzydła pod przewodnictwem Jana Sinyci, inicjatora wielu podobnych projektów, w szczególności „Turystyczna Limanszczyzna”. „Droga oznaczona solą” uwydatniła i spopularyzowała turystykę w solnych regionach wschodniej Ukrainy. W ramach projektu powstała książka pod tym samym tytułem, interaktywna mapa oraz immersyjna (wirtualna) wycieczka po kopalniach soli, skupiająca się przede wszystkim na strefie przemysłowej miasta Sołedar.
Platforma Inicjatyw Kulturalnych Izolyatsia
Izolyatsia ma swoją siedzibę w Sołedarze od 2020 r. Fundacja o pełnej nazwie „Izolyatsia. Platforma Inicjatyw Kulturalnych” tworzy projekty z pogranicza sztuki współczesnej i społeczeństwa obywatelskiego, a także prowadzi działalność badawczą, projektową oraz wystawienniczą.
Platforma powstała w 2010 r. w Doniecku, na terenie byłej fabryki materiałów izolacyjnych, której zawdzięcza swoją nazwę. Artyści z całej Ukrainy oraz zagranicy przyjeżdżali do pracowni artystycznej, aby prezentować swoje twórcze inicjatywy. W 2011 r. słynny chiński artysta Cai Guo-Qiang stworzył w kopalni soli w Sołedarze projekt pod tytułem „1040 metrów pod ziemią”. Został on zaprezentowany przez fundację Izolyatsia w Doniecku. Artysta współpracował z górnikami, wolontariuszami oraz lokalnymi artystami, tworząc rysunki z proszku strzelniczego na płótnie.
W 2014 r. siedziba fundacji została zajęta przez wojska okupacyjne FR i przekształcona w niesławne więzienie „Izolyatsia”. Organizacja przeniosła się wtedy do Kijowa, a następnie wróciła do obwodu donieckiego – do Sołedaru. W 2022 r., w wyniku ciągłego ostrzału miasta przez okupantów, fundacja straciła swoją siedzibę.
Na jednym z rosyjskich kanałów na Telegramie opublikowano zdjęcie zniszczonego biura fundacji w Sołedarze wraz z rzeźbą artysty Antona Łogowa „Anioł Sołedaru” stworzoną z lokalnymi wolontariuszami w 2021 r. Później pojawiło się więcej zdjęć biura ze zniszczonymi rzeźbami „Ludzie rekiny” ukraińskiego artysty Astiana Reya.
Wojna rosyjsko-ukraińska
Rosyjskie siły okupacyjne próbowały zająć Sołedar jeszcze w 2014 r. Przebywały w mieście od początku maja do 22 lipca, kiedy to ukraińscy żołnierze wypchnęli najeźdźców.
Od początku pełnowymiarowej rosyjskiej inwazji 24 lutego 2022 r. miasto jest regularnie ostrzeliwane przez Rosjan. Państwowe przedsiębiorstwo Artemsil kontynuowało pracę, jednak w kwietniu, z powodu niemożności przewożenia koleją gotowych wyrobów z Sołedaru, zaprzestało działalności.
Na skutek nieprzerwanego ostrzału spłonęły hale produkcyjne, zostały zniszczone budynki oraz sprzęt. Ponad 2,5 tys. pracowników, których życie było nierozerwalnie związane z miejskimi kopalniami soli, opuściło swoje domy.
Na początku stycznia 2023 r. nasiliły się walki o Sołedar. Rosjanie ściągnęli tu dużą liczbę wojsk, a zdobycie ośrodka uznali za klucz do okrążenia w przyszłości Bachmutu. Utrata Sołedaru osłabiłaby lewą flankę ukraińskiej obrony Bachmutu, co z kolei otworzyłoby wojskom rosyjskim drogę do ataku od strony północnej. Ponadto Jewgienij Prigożyn, szef rosyjskiej najemnej Grupy Wagnera chce przejąć kopalnie soli ze względu na osobiste interesy – planuje dochodami z wydobycia finansować wojnę.
Rzecznik Wschodniego Zgrupowania Sił Zbrojnych Ukrainy Serhij Czerewaty poinformował, że 25 stycznia ukraińskie wojsko opuściło Soledar w celu ratowania życia żołnierzy oraz utrzymania w gotowości linii obronnych. Od tego czasu miasto znajduje się pod tymczasową kontrolą armii rosyjskiej.
Z okazji rocznicy wybuchu wojny 21 lutego 2023 r. Państwowe Przedsiębiorstwo Artemsil wraz z platformą fundraisingową United24 wypuściło specjalną partię soli z Sołedaru o nazwie Moc. Ocalałe 20 ton soli podzielono na 100 tys. symbolicznych paczek, aby zebrać środki na zakup dronów kamikadze dla Głównego Zarządu Wywiadu. Opakowanie soli Moc zaprojektował ukraiński artysta i grafik Artem Gusiew.
Sołedar, który od dawien dawna jest bogaty w surowce mineralne, w którym nie brakowało pracowitych Ukraińców i który w ostatnich dziesięcioleciach stał się znaną atrakcją turystyczną, dziś został zamieniony w gruzowisko. Jednak pomimo znacznych szkód, które wróg wyrządził miastu, wiemy na pewno, że wyzwolimy okupowane terytoria, a po naszym zwycięstwie odbudujemy zniszczone miejscowości.
