Co warto wiedzieć o Rewolucji Godności w Ukrainie

Ukraińcy nie raz wychodzili na Majdan Niepodległości w Kijowie w obronie demokracji. W 1990 roku (w ostatnią jesień ZSRR) miała tam miejsce Rewolucja na Granicie, podczas której ukraińska młodzież protestowała na rzecz demokratycznych procesów i przeciwko komunistycznej władzy w Ukrainie. Ta rewolucja zmieniła kierunek rozwoju ówczesnej Ukrainy i stała się katalizatorem rozpadu ZSRR. 21 listopada 2004 roku w tym samym miejscu rozpoczęła się Pomarańczowa Rewolucja przeciw sfałszowaniu wyborów, a dziewięć lat później tego samego dnia – Rewolucja Godności. Każda z nich była krokiem w kierunku uświadomienia sobie przez Ukraińców siły ich jedności w walce o lepszą przyszłość państwa.

21 listopada 2013 roku półtora tysiąca ludzi zebrało się za pośrednictwem mediów społecznościowych i wyszło na plac, żeby wyrazić sprzeciw wobec odmowy podpisania przez prorosyjskiego prezydenta Wiktora Janukowycza umowy stowarzyszeniowej między Ukrainą a Unią Europejską. W tym samym czasie w różnych miastach Ukrainy ludzie zbierali się i organizowali akcję poparcia dla eurointegracji. W nocy z 29 na 30 listopada około 400 aktywistów, przeważnie studentów, pozostało na ulicach Kijowa. Uzbrojeni funkcjonariusze byłego [ówczesnego] pododdziału milicji MSW Ukrainy znanego jako Berkut siłą wypychali ludzi z placu, używając gazu pieprzowego, materiałów pirotechnicznych, kopiąc i bijąc ich pałkami. Siły bezpieczeństwa usunęły uczestników Euromajdanu rzekomo w celu ustawienia świątecznej choinki.

Gdy pokojowy protest został brutalnie rozpędzony, 1 grudnia do centrum Kijowa zjechały się setki tysięcy ludzi. Przemoc milicjantów zelektryzowała obywateli, oburzonych korupcją, uzurpacją władzy, łamaniem praw człowieka i polityką zbliżenia z Rosją. Ze względu na hasła integracji europejskiej, protest nazwano Euromajdanem. Później, po przeistoczeniu się w walkę o odnowę systemu państwa, obronę idei europejskich i odmowę podporządkowania się ówczesnemu prorosyjskiemu reżimowi, otrzymał on nazwę Rewolucji Godności. W szczególności protestujący domagali się obrania przez Ukrainę kursu na eurointegrację, zmiany władzy, przedterminowych wyborów prezydenckich i ukarania winnych pobicia studentów.

Dzień po pobiciu studentów, kiedy Majdan został prawie że oczyszczony, w Kijowie zbierali się ludzie domagający się ukarania sprawców. Później utworzono scenę na Majdanie, żeby muzycy i artyści mogli zwracać się do narodu, podtrzymując go na duchu poprzez muzykę i piosenki. Uczestnicy Euromajdanu zajęli budynek Kijowskiej Miejskiej Administracji Państwowej (KMAP) i budynek związków zawodowych, gdzie ulokował się Sztab Narodowego Oporu. Aby zapewnić bezpieczeństwo protestującym, utworzono 15 oddziałów cywilnej samoobrony, które nazwano „sotniami”.

Majdan Niepodległości i przyległe ulice miasta były pełne protestujących. Uczestnicy Euromajdanu zaczęli rozstawiać miasteczka namiotowe, otoczone barykadami i punktami kontrolnymi. W miejscach tych gotowano jedzenie, udzielano pomocy medycznej, zapewniano opiekę i w razie potrzeby ogrzewano zziębniętych. Władza zdążyła postawić stelaż choinki, rzekomo z powodu której pobito studentów, — protestujący ozdobili ją flagami i plakatami.

Od początku konfrontacji odbywały się pokojowe protesty, mające na celu zwrócenie uwagi władzy i przekazanie swojego niezadowolenia z polityki zagranicznej kraju. 8 grudnia w Kijowie odbył się „Marsz Milionów” – narodowy wiec z ponad milionem uczestników. Aktywiści zdecydowali się zablokować Administrację Prezydencką i budynki rządowe. W nocy z 10 na 11 grudnia Berkut i pododdziały wojsk wewnętrznych przypuściły szturm, aby rozpędzić pokojowo protestujących, ale Majdan się utrzymał.

Impulsem do eskalacji sprzeciwu stało się uchwalenie przez Radę Najwyższą Ukrainy 16 stycznia 2014 r. „dyktatorskich ustaw”. Ograniczały one prawa obywateli i rozszerzały uprawnienia specsłużb do karania protestujących. Ustawy przyjęto z naruszeniem regulaminu i procedury legislacyjnej, pomimo tego zostały one podpisane przez ówczesnego prezydenta Ukrainy Wiktora Janukowycza.

19 stycznia uczestnicy Euromajdanu rozpoczęli marsz w przygotowaniu do bezterminowej pikiety Rady Najwyższej Ukrainy. Marsz napotkał na swojej drodze jednostki wojsk wewnętrznych oraz specoddziały Berkutu. Na ulicy Hruszewskiego wybuchły starcia, które trwały całą noc. Uzbrojone siły bezpieczeństwa użyły przeciw demonstrantom granatów hukowych i gumowych kul, a także armatek wodnych. Natomiast uczestnicy Euromajdanu nosili kaski budowlane, obrzucali milicję kostką brukową i koktajlami Mołotowa.

22 stycznia podjęto kolejną nielegalną decyzję o rozszerzeniu uprawnień służb bezpieczeństwa działających przeciwko uczestnikom Euromajdanu. Pozwolono w niejs na wykorzystywanie granatów błyskowo-hukowych i dymowych dostarczonych z Federacji Rosyjskiej (FR). Tego dnia na ulicy Hruszewskiego w Kijowie po raz pierwszy od początku Rewolucji Godności zginęło od ran postrzałowych dwóch aktywistów – Ormianin Serhij Nihojan i Białorusin Mychajło Żyznewski. Rany od gumowych kul, odłamków i poparzenia chemiczne poniosło setki demonstrantów. Służby siłowe brutalnie obchodziły się z uczestnikami protestu, bezprawnie ich zatrzymując i katując.

Pod koniec stycznia powstanie ogarnęło też inne rejony Ukrainy. Protestujący zajmowali budynki rządowe i usuwali z posad prorosyjskich kierowników administracji państwowej. Protesty te były reakcją narodu na zaostrzenie walki z Euromajdanem po przyjęciu „dyktatorskich ustaw” i starć służb siłowych z demonstrantami na ulicy Hruszewskiego w Kijowie.

Rozmowy pod koniec stycznia pomiędzy rządem a opozycjonistami wstrzymano, gdy liderzy opozycji ocenili działania rządu jako grę na czas i zdecydowali o zakończeniu negocjacji z urzędującą władzą oraz kontynuacji pokojowych protestów na Majdanie.

18 lutego odbył się marsz aktywistów na Radę Najwyższą Ukrainy, gdzie deputowani mieli rozpatrywać poprawki do Konstytucji Ukrainy. Aktywiści wezwali parlament do powrotu do konstytucji z 2004 roku, zgodnie z którą system polityczny Ukrainy miał znowu stać się parlamentarno-prezydenckim, co zmniejszyłoby możliwość uzurpacji władzy. Konstytucja ta została zniesiona po wygranych przez Wiktora Janukowycza wyborach w 2010 roku. Pokojowy marsz przerodził się w masowe starcia między protestującymi a siłami bezpieczeństwa. Berkut rozpędził demonstrantów na obrzeżach parlamentu i rozpoczął szturm na Majdan. Po stronie milicji aktywnie działali „tituszki” – najemni chuligani, którzy używali siły fizycznej i brali udział w masowych starciach przeciwko aktywistom (nazwa “tituszki” pochodzi od Wadyma Tituszki, który wiosną 2013 roku na oczach milicji pobił dwóch dziennikarzy – przyp. tłum.). Tego dnia z broni palnej zginęło ponad 20 protestujących.

Wydarzenia z 20 lutego na ulicy Instytuckiej w Kijowie przeszły do współczesnej historii Ukrainy jako „krwawy czwartek”. Tego dnia snajperzy zabili ponad 70 uczestników Euromajdanu. Tego samego dnia Rosja rozpoczęła okupację Krymu, a wiosną wtargnęła na wschód Ukrainy. 8 lat później, w 2022 roku, FR rozpoczęła pełnoskalową napaść.

Wiktor Janukowycz próbował wynegocjować z protestującymi „pokojowe porozumienie”, w którym obiecał między innymi przeprowadzenie śledztwa w sprawie dokonanych zbrodni. 21 lutego parlament absolutną większością głosów przyjął ustawę, zgodnie z którą w Ukrainie przywrócono republikę parlamentarno-prezydencką. Jednak aktywiści uznali porozumienie ze sprawującymi władzę „mydleniem oczu”, dlatego że poprzez zorganizowanie siłowego rozpędzania demonstracji z wykorzystaniem broni palnej, władza ta dowiodła swojego zbrodniczego charakteru.

W nocy z 21 na 22 lutego Wiktor Janukowycz wraz ze swoim najbliższym otoczeniem uciekł z Kijowa. Początkowo wyjechał do Charkowa, gdzie próbował zorganizować zjazd mający na celu odłączenia wschodnich regionów od Ukrainy przy wsparciu Rosji. Jednak plan ten nie udał się – Janukowycz i większość członków jego rządu uciekli do Rosji.

W tym okresie przejściowym Najwyższa Rada Ukrainy, Administracja Prezydenta, Gabinet ministrów i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych były pod kontrolą i ochroną uczestników Majdanu. Deputowani przyjęli uchwałę o samoczynnym odsunięciu Prezydenta Ukrainy od wykonywania konstytucyjnych obowiązków i wyznaczyli datę przedterminowych wyborów na 25 maja 2014 roku. Do tego czasu obowiązki prezydenta wykonywać miał przewodniczący parlamentu, Ołeksandr Turczynow.

Śledztwa dotyczące winnych zbrodni na Majdanie jeszcze się nie zakończyły, gdyż niekiedy procesy sądowe trwają latami. Nie wykryto sprawców pierwszych zabójstw na Majdanie, w szczególności aktywistów Serhija Nihojana, Mychajła Żyznewskiego i Romana Senyka dokonanych w styczniu 2014 roku.

„Ta historia (wielkiej wojny rosyjsko-ukraińskiej – red.) nie ma kilku miesięcy. Ma więcej niż 8 lat. Wtedy to naród przeszedł Rewolucję Godności. I to właśnie po 2014 roku w Ukrainie odrodził się duch sprzeciwu i determinacji. Wojna zaczęła się nie 24 lutego 2022 roku. Ona zaczęła się w lutym 2014 roku po Majdanie” – powiedział Nolan Peterson, amerykański dziennikarz i weteran wojskowy, który żyje w Ukrainie od lata 2014 roku.

Głównym geopolitycznym skutkiem Rewolucji Godności był początek wychodzenia Ukrainy spod wpływu Rosji w sferach gospodarki i polityki oraz zmniejszenie zależności w aspekcie kulturowym. Zniesiony został status Ukrainy jako kraju pozablokowego, który oznaczał brak przynależności do międzynarodowych struktur kolektywnego bezpieczeństwa i obrony.

Przez trzy miesiące na Majdanie Niepodległości w Kijowie mieszkało tysiące Ukraińców. Uczestnicy Rewolucji Godności tworzyli organizacje wolontariackie i fundacje. Na przykład wolontariusze organizacji pozarządowej „Euromajdan SOS” całodobowo udzielali porad prawnych i innej pomocy. Do nich zwracali się pobici, bezprawnie aresztowani, poddawani torturom oraz oskarżeni w sfabrykowanych sprawach kryminalnych i administracyjnych, a także ci, których bliscy zaginęli. Podczas Rewolucji Godności stworzona została również grupa „Zgraja” («Зграя»), która potem pracowała z wojskowymi na wschodzie Ukrainy w latach 2014-2015, a po rozpoczęciu pełnoskalowej napaści pomaga nie tylko wojskowym, ale też ludności cywilnej.

Aby zachować pamięć o tych wydarzenia i ich bohaterach powstało Muzeum Narodowe Rewolucji Godności. Projekt jego budynku autorstwa niemieckich architektów, który wygrał konkurs, został bezpłatnie przekazany Ukrainie. Budowę obiektu Muzeum planowano zacząć jesienią 2022 roku, ale ze względu na pełnoskalową agresję Rosji nie została ona rozpoczęta. Na razie Muzeum posiada ekspozycje stałe w innych przestrzeniach, organizuje wystawy, prowadzi kulturalną i edukacyjną działalność w Ukrainie i za granicą.

W czasie Rewolucji Godności na Majdanie było wielu muzyków i artystów – zorganizowali się oni w „Artystyczną Sotnię”. Członkowie Związku Wolnych Artystów stworzyli na Chreszczatyku przestrzeń wystawową, którą nazwali „Barbakanem sztuki”. Artyści zdobili kaski protestantów i tarcze oddziałów cywilnej obrony. Jednym z muzycznych symboli Rewolucji Godności został Piano Extremist. Ubrany w kominiarkę i kamizelkę kuloodporną, w 2014 roku zagrał na Chreszczatyku utwór Ludovico Einaudiego. Wiosną tego samego roku Piano Extremis skomponował swój pierwszy utwór „Niebiańska Sotnia”.

Rewolucja Godności stała się dla Ukrainy zjawiskiem transformatywnym – pomogła zachować jej niezależność od imperialistycznej Rosji, pozbyć się Wiktora Janukowycza i jego otoczenia oraz przywrócić europejski kierunek rozwoju państwa. Podjęta przez Ukraińców walka sprzyjała procesom dekomunizacji i rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, co mocno dało o sobie znać podczas Euromajdanu, a później przerodziło się w liczne inicjatywy obywatelskie, ruch wolontariatu oraz dalszą transformację społeczeństwa posttotalitarnego w demokratyczne.

Wydarzenia przełomu lat 2013-2014 w Ukrainie nie pozostają wyłącznie historycznymi – wiele wyjaśniają o obecnej wojnie rosyjsko-ukraińskiej oraz okolicznościach jej wybuchu. Rosyjska władza, która uważa rozpad ZSRR za geopolityczną katastrofę, nie mogła znieść istnienia prawdziwie niepodległej i silnej Ukrainy. Więc gdy stało się jasne, że Rewolucja Godności zwycięża, Rosja rozpoczęła wojnę hybrydową przeciwko Ukrainie, a rosyjska propaganda przez wszystkie te lata starała się oczernić wydarzenia Euromajdanu i jego uczestników. Jednocześnie to właśnie uczestnicy Rewolucji Godności stworzyli szkielet tego wszystkiego, co pozwala bronić Ukrainy na froncie i rozwijać społeczeństwo obywatelskie.

Rewolucja Godności stała się tematem filmów:

– „Wszystko płonie” („Усе палає”) Ołeksandra Teczynskogo, Ołeksieja Cołoduwowa i Dmytra Ctojkowa;

– „Zima w ogniu” („Зима у вогні: Боротьба України за свободу”) Jewhena Afinejewskiego;

– „Euromajdan. Surowy montaż” („Євро­май­дан. Чор­но­вий мон­таж”) Romana Bondarczuka, Wołodymyra Tyhogo, Andrija Łytwynenka i inn

Literatura na temat Rewolucji Godności

– „Ukraiński Majdan, rosyjska wojna. Kronika oraz analiza Rewolucji Godności” (Український Майдан, російська війна. Хроніка та аналіз Революції Гідності) Mychajła Wynnyckiego;

– „Majdan. Nieopowiedziana historia” („Майдан. Події — свідчення — менталітет”) Soni Koszkinej;

– „Majdan. Wydarzenia – świadectwa – mentalność” („Майдан. Події — свідчення — менталітет”) Ołeksandra Strażnego;

– „Majdan. (R)Ewolucja ducha. („Майдан.(Р)Еволюція духу”) Antina Muharskiego,

– „Majdan. Świadectwa. Kijów 2013-2014 roku” („Майдан. Свідчення. Київ, 2013–2014 роки”) Leonida Finberga.