Jak zabija rosyjska soft power

Ekspansja kulturowa — jest to zawsze pierwszy krok Rosji w kierunku przejęcia terytorium dowolnego państwa. A jeżeli trafia na opór społeczeństwa obywatelskiego stosuje broń. Przejście do drugiego kroku, to tylko kwestia czasu.

Na przykładzie kilku krajów pokazujemy jak to działa.

Białoruś

Szlaki wpływu:

W kraju „ostatniej dyktatury w Europie” Rosji udało się osadzić scenariusz, że rozwój Białorusi jako państwa byłby niemożliwy bez wsparcia FR i wspólnej przeszłości jako część ZSRR.

Rezultat wpływu:

Totalne zruszczenie faktycznie może spowodować wymarcie języka białoruskiego.

Ośrodki białoruskich klubów językowych stały się głównymi podejrzanymi w działaniach przeciwko władzy, a ich uczestnicy, którzy nie boją się mówić o swojej tożsamości narodowej, często są jako pierwsi zatrzymywani na mityngach.

Każda opozycja kulturowa jest boleśnie przygłuszana, dlatego przenosi się ją do podziemia lub za granicę.

Życie „kulturowe” na terytorium Białorusi jest całkowicie zmonopolizowane i kontrolowane przez białoruską władzę. Istnieje lista białoruskich twórców, którzy nie mogą występować na terytorium swojego państwa z powodu posiadania „niewłaściwych” stanowisk i narracji kulturowych.

Gruzja

Kierunek wpływu:

W politycznie spolaryzowanej Gruzji Rosja działała według swojego klasycznego scenariusza „miękkiej okupacji”: programy edukacyjne mające na celu zruszczenie Gruzinów, rozbudzanie wrogości między grupami etnicznymi, zniechęcanie do europejskiego kierunku rozwoju.

Zarówno w Białorusi, jak i w Gruzji Federacja Rosyjska umacniała „wielowiekowe” kulturowe i religijne związki obydwu krajów.

Rezultat wpływu:

W 2008 roku FR dzięki wsparciu separatystycznych ugrupowań chciała „odnowić ład konstytucyjny” w Gruzji. Rezultatem była wojna i okupacja 20% terytorium kraju.

W Gruzji działa specjalna fundacja „Ruski mir”, finansowana z budżetu państwowego FR, działają media propagandowe, a cerkiew prawosławna to klucz do efektywnego utrwalenia istniejącego reżimu i instrument wpływu na starsze pokolenie. Mimo że Gruzińska Cerkiew Prawosławna (GCP) formalnie nie jest zależna od RCP, faktycznie jest niemal całkowicie kierowana przez Moskwę.

W 2017 roku Gruzja po raz pierwszy oficjalnie uznała rosyjską „siłę miękką” jako niebezpieczeństwo, które zagraża terytorialnej i kulturowej jedności kraju.

Kazachstan

Kierunek wpływu:

Kazachstan to kraj, na który znaczny wpływ ma nie tylko FR, ale i Chiny — kolejne wielkie imperium, które zaciera ręce na niektóre terytoria Kazachstanu, uważając je za historycznie swoje.

Dla Kazachów FR to nośnik kultury zachodu, to znaczy, że właśnie dzięki FR Kazachstan może zobaczyć przejawy demokracji, ponieważ z drugiej strony leżą komunistyczne Chiny. Dlatego dla Kazachów naśladowanie Rosji jest naśladowaniem „zachodu”.

To właśnie rosyjscy wojskowi przyszli z pomocą dyktatorskiej władzy Kazachstanu podczas protestów w styczniu 2022 roku. W ten sposób FR „pomogła demokracji” dzięki wspólnemu kontekstowi, powołując się na „pro ukraińskie (związane z majdanem) wpływy”, które to podobno przejawiały się w zachowaniu obywateli, którzy zwyczajnie bronili swoich praw na placach Ałmatów, Szymkentu, Astany i innych.

Efekt wpływu:

W Kazachstanie panuje dziś ciężka dyktatura. Służby specjalne kontrolują wszystko, w tym również kulturę. Przy czym władza autorytarna, w odróżnieniu od białoruskiej, stara się odrodzić kulturę narodową. Wzmocnienie roli języka kazachskiego, zmiany nazw miast czy przejście na alfabet łaciński spotykają się z ostrą reakcją FR, w tym z bezpośrednim zagrożeniem jedności terytorialnej Kazachstanu.

W Kazachstanie działa rosyjska telewizja propagandowa. Około 20% populacji kraju to etniczni Rosjanie, którzy zamieszkują północne i wschodnie tereny kraju. Duża część rosyjskojęzycznej ludności, która przebywa w rosyjskiej kulturowej i informacyjnej przestrzeni, wspiera wojnę FR przeciwko Ukrainie. Proukraińskie stanowisko przeważnie zajmują kazachskojęzyczni obywatele. Propaganda państwowa jest neutralna i rosyjską wojnę w Ukrainie nazywa „kryzysem rosyjsko-ukraińskim”.

Niemcy

Kierunek wpływu:

Wśród Niemców do dziś panuje niezrozumienie faktu, że nazizm niemiecki zwyciężyli nie Rosjanie, a wszyscy obywatele ZSRR, przede wszystkim Ukraińcy. Ukraina najbardziej ucierpiała z rąk nazistów — zginęło ponad 9 mln osób (z których 4 mln było żołnierzami, a reszta to cywile). Zostało zrujnowanych i zniszczonych ponad 700 miast i blisko 28 tys. wiosek.

W czasie Drugiej Wojny Światowej ponad 6 mln Ukraińców walczyło w szeregach Armii Czerwonej, a ponad 100 tys. należało do UPA, która faktycznie walczyła na dwa fronty — przeciwko nazistom i przeciwko komunistom.

Natomiast nazistowska Rosyjska Armia Wyzwoleńcza pod dowództwem Własowa od momentu utworzenia do chwili zniszczenia walczyła po stronie Hitlera jednak z flagą rosyjską i wstęgą św. Jerzego (symbol współczesnego rosyjskiego neonazizmu — putinowskiego raszyzmu). W rzeczywistości, podczas II Wojny Światowej ogromna ilość Rosjan walczyła po stronie nazistów.

Rezultat wpływu:

Od czasów II Wojny światowej Niemcy odczuwają kompleks winnego przed Rosjanami. Po zburzeniu Muru Berlińskiego relacje Niemiec i Rosji faktycznie się rozwijały. W Niemczech żyje również duża społeczność rosyjskojęzyczna — 3,5 mln obywateli. Są to etniczni Rosjanie ale również Niemcy i Żydzi, którzy przeprowadzili się z różnych republik ZSRR.

Niemcy sprzyjały nawiązywaniu relacji Rosji z zachodem i stały się kluczowym partnerem ekonomicznym i handlowym. Wszystko to zmieniło wrogie nastawienie Niemców do FR. Do 2012 roku relacje FR i Niemiec rozwijały się. Ochłodziły się jednak znacznie po ponownym objęciu władzy przez Putina i w wyniku jego prób minimalizowania zagranicznych wpływów wewnątrz Rosji, w tym tych niemieckich.

Jednak Rosja do dziś ma silny wpływ kulturowy na rosyjską diasporę w Niemczech. Pomagają jej w tym sieci społecznościowe, w których umieszcza swoje propagandowe treści.

W 2016 roku Rosja wykorzystała podrobioną „sprawę Lizy” do celów propagandowych. Media FR rozprzestrzeniały informację o porwaniu i zgwałceniu 13-letniej dziewczynki pochodzącej z rosyjskiej rodziny i mieszkającej w Berlinie. Celem fake newsa było zdyskredytowanie Niemiec w oczach innych krajów europejskich oraz destabilizacja ówczesnej niemieckiej siły politycznej.

Przedstawiciele partii Alternatywa dla Niemiec kontynuowali rozwój związków kulturowych z Rosją, podczas gdy ta, zwiększała swoją widoczność, korzystając ze zwyczajnych narzędzi propagandowych.

Większość rosyjskojęzycznych Niemców ogląda kanały propagandowe FR, a tym samym poddaje się antyeuropejskim narracjom Kremla.

Rezultat wpływu:

Podczas wojny na pełną skalę FR z Ukrainą to właśnie niemiecki PEN Club był przeciwny bojkotowi rosyjskiej kultury. Prezes niemieckiego PEN Clubu Deniz Yücel argumentował to tak: „Wrogiem jest Putin, a nie Puszkin, Tołstoj czy Achmatowa”.

Takie stanowisko, które opiera się na frazach „nie wojnie” i „jesteśmy za pokojem” jest bardzo krótkowzroczne, ponieważ Rosja wykorzystuje kulturę jako jeden z najprostszych sposobów zakorzenienia swojego kodu kulturowego.

Póki co, Niemcy nie popierają wstępu Ukrainy do NATO, a wraz z początkiem pełnowymiarowej inwazji Rosji na Ukrainę długi czas odmawiały przekazania broni Ukrainie. Kolejnym efektem wpływu jest energetyczna zależność Niemiec od FR, którą Rosja próbuje za wszelką cenę zwiększyć. FR korzysta również na braku chęci Niemiec do rozwiązywania globalnych konfliktów wojennych.

Lider niemieckiej społeczności Krymu (liczebność do 2 tys. mieszkańców), który zajął prokremlowskie stanowisko jeszcze w 2014 roku, dziś występuje za skasowaniem sankcji przeciwko Rosji i uznanie Półwyspu Krymskiego za część Rosji.

Francja

Kierunek wpływu:

Dyplomatyczne relacje Rosji i Francji mają ponad 300 lat. Ogromna wymiana kulturowa miała miejsce jeszcze w XVIII w. kiedy francuscy twórcy emigrowali do Rosji aktywnie absorbującej cały dostępny jej europejski rozwój kulturowy. W XIX w. po porażce Napoleona, Rosja zaczęła formować mit o sobie jako o niezwyciężonym kraju.

Radzieckie organizacje państwowe, które działały w Rosji, zamiast wymiany kulturowej wpajały ideologię radziecką. ZSRR zrobiła wszystko, by język francuski przestał być językiem rosyjskiej elity kulturowej, mimo że tego języka uczono w szkole.

Ówczesna Rosja przeniosła do Francji trzy kluczowe narracje — antymigrację, antyamerykanizm i antyliberalizm. Niektóre z nich w większym czy mniejszym stopniu są żywe do dziś.

Jednak Francuzi do tej pory bezapelacyjnie wychwalają rosyjską literaturę, balet, malarstwo i język. Pozwoliło to władzy FR w latach 90-tych XX w. rozwinąć specjalne programy powrotu (dosłownego lub mentalnego) swoich francuskich „współobywateli” lub zwolenników do rosyjskiej kultury.

Rezultat wpływu:

Mimo to, że we francuskiej społeczności pochodzenia rosyjskiego mają miejsce ruchy opozycyjne, FR udało się ideologicznie połączyć diaspory, mimo że większość z nich znalazła się tam z przyczyn politycznych. W związku z tym wielu następców rosyjskiej arystokracji do tej pory kieruje ważnymi instytucjami kultury i związkami wyznaniowymi Francji, promuje tym samym rosyjskie normy w europejskim kraju.

Ukraina

Kierunek wpływu:

Związki kulturowe Rosji z Ukrainą sięgają jeszcze czasów Rusi Kijowskiej. Właśnie tam swój początek bierze Imperium Rosyjskie i właśnie do tamtych czasów nawiązuje współczesna Rosja gdy mówi o „kolebce historii” i „braterstwie”. W XVIII w. Imperium Rosyjskie próbowało przejąć wszystko to, co ukraińskie. Apogeum kulturowej kradzieży miało miejscu w czasach Związku Radzieckiego.

Wraz ze uzyskaniem niepodległości Ukraina ostatecznie obrała kurs w stronę Europy. Jednak Rosja cały ten czas, aż do dzisiaj wpływała na kulturę na naszym terytorium.

Literatura, muzyka, teatr i kino — w tych sferach Rosja wypierała język ukraiński oraz zakorzeniała kompleks niższości.

Putin i jego koledzy wykorzystywali kulturę jako narzędzie okupacji mentalnej. Latami przekonywali o tym, że to nie Ukraińcy są oddzielnym narodem z ponad tysiącletnią historią, a Rosjanie, i to ich należy wyzwolić.

Rezultat wpływu:

Ukraińska młodzież faktycznie dorastała na rosyjskiej muzyce i filmach, dlatego stała się podatna na rosyjskie narracje. Rezultaty narodowej corocznej ankiety monitorującej świadczą o tym, że do 2014 roku większość Ukraińców popierało pomysł dwóch języków państwowych — ukraińskiego i rosyjskiego, jak również było gotowych dołączyć do hipotetycznej unii Ukrainy, Białorusi i Rosji.

Rosja finansowała niektóre partie polityczne i media, które ją wspierały.

Niewystarczający ukraiński wpływ kulturowy na Krymie ułatwił FR jego aneksję w 2014 roku.

Język rosyjski do dziś pozostaje kluczowym narzędziem kulturowych i politycznych manipulacji Federacji Rosyjskiej. Putinowski reżim, informując o ograniczeniu praw rosyjskojęzycznych Ukraińców, namawia by ich „wyzwolić”. Można zauważyć pewną właściwość — w tych regionach Ukrainy, w których dominuje język rosyjski, podczas wyborów prezydenckich czy parlamentarnych ludzie częściej wybierali polityków lobbujących rosyjskie scenariusze.