Ukrayna’daki Onur Devrimi Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Ukraynalılar demokrasiyi savunmak için defalarca Kyiv’deki Bağımsızlık Meydanı’na çıktılar. 1990’da (SSCB’nin son sonbaharında), burada Ukraynalı gençlerin Ukrayna’daki demokratik süreçler için ve komünist hükümete karşı protesto gösterileri yaptığı Granit Devrimi gerçekleşti. Bu devrim, o zamanki Ukrayna’nın gelişme vektörünü değiştirdi ve SSCB’nin çöküşü için bir katalizör oldu. 21 Kasım 2004’te seçim hilelerine karşı aynı yerde Turuncu Devrim başladı ve dokuz yıl sonra aynı gün, Onur Devrimi başladı. Her biri, Ukraynalıların devletleri için daha iyi bir gelecek mücadelesinde birlik güçlerini fark etmelerine yönelik bir adım oldu.

21 Kasım 2013’te bin beş yüz kişi, rusya yanlısı Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç’in Ukrayna ile Avrupa Birliği arasındaki ortaklık anlaşmasını imzalamayı reddetmesini protesto etmek için sosyal ağlar aracılığıyla meydana çıktı. Aynı zamanda, Ukrayna’nın farklı şehirlerindeki insanlar her gün bir araya gelerek Avrupa entegrasyonunu desteklemek için eylemler düzenlediler. 29-30 Kasım gecesinde Kyiv sokaklarında çoğu öğrenci olan yaklaşık 400 aktivist kaldı. Ukrayna İçişleri Bakanlığı’nın “Berkut” adlı eski polis biriminin silahlı savaşçıları, patlayıcı paketler kullanarak, insanları coplarla döverek ve ayaklarıyla ezerek meydanı boşalttılar. Güvenlik güçleri, meydanda Noel ağacı kurma bahanesi ile Euromaidan aktivistlerini dışarı ittiler.

Barışçıl protestoların şiddetle dağıtılması nedeniyle 1 Aralık’ta yüzbinlerce kişi Kyiv’in merkezinde toplandı. Polis keyfiliği, bu zamana kadar yolsuzluk, gücün gasp edilmesi, insan haklarının ihlali ve Rusya ile yakınlaşma politikasından öfkelenen vatandaşları titikledi. Avrupa entegrasyonu sloganları nedeniyle protestolara Euromaidan adı verildi. Daha sonra devlet sisteminin yenilenmesi, demokratik fikirlerin savunulması ve o zamanki rus yanlısı rejime teslim olmayı reddetme mücadelesine dönüşen protestolar Onur Devrimi olarak adlandırıldı. Protestocular özellikle Ukrayna’nın Avrupa entegrasyonuna doğru gidişatını, hükümet değişikliğini, erken cumhurbaşkanlığı seçimlerini ve öğrencileri dövmekten suçlu olanların cezalandırılmasını talep ettiler.

Öğrenciler dövüldükten sonraki gün, Meydan fiilen temizlendiğinde, insanlar suçlularının cezalandırılma talebi ile Kyiv’de toplandılar. Bundan sonra müzisyenlerin ve sanatçıların halka hitap edebilmeleri, onları müzik ve şarkılarla destekleyebilmeleri için Meydan sahnesi kuruldu. Euromaidan aktivistleri, Kyiv Büyükşehir Belediyesi (KMDA) binasını ve Ulusal Direniş Karargahının bulunduğu Sendikalar Evi’ni işgal ettiler. Protestocuların güvenliği için “yüzlük” denilen 15 sivil özsavunma birliği oluşturuldu.

Bağımsızlık Meydanı ve yakınındaki sokaklar protestocularla doldu. Euromaidan aktivistleri kontrol noktaları ve çeşitli barikatlarla çevrili çadır kentler kurmaya başladı. Orada yemek hazırlanır, tıbbi yardım yapılır, güvenlik sağlanır, gerekirse üşümüş insanlar ısınırdı. Hükümet, güya öğrencilerin dövülmesinin sebebi olan Noel ağacının iskeletini Bağımsızlık Meydanı’na kurmayı başardı, protestocular da onu bayraklar ve posterler ile süslediler.

Çatışmanın başlangıcından beri insanlar, yetkililerin dikkatini çekmek ve ülkenin dış politika gidişatından memnuniyetsizliklerini iletmek için barışçıl protestolar düzenliyordu. 8 Aralık’ta Kyiv’de bir milyondan fazla insanın katıldığı “Milyonların Yürüyüşü” adını alan etkinlik gerçekleşti. Eylemciler, Cumhurbaşkanlığı İdaresi ve Hükümet binalarını bloke etme kararı aldı. 10-11 Aralık gecesi “Berkut” ve iç savunma birlikleri barışçıl protestocuları dağıtmak için bir saldırı başlattı, ancak Meydan direndi.

Çatışmanın tırmanmasının itici gücü, 16 Ocak 2014’te Ukrayna Parlamentosu – Verhovna Rada tarafından “diktatör yasalarının” kabul edilmesiydi. Bu yasalar vatandaşların haklarını sınırlayıp, protesto eylemlerine katılanları cezalandırmak için özel görevlilerin yetkilerini genişletti. Yasaların yönetmeliklere ve yasama prosedürlerine aykırı onaylanmasına rağmen, o zamanki Ukrayna Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç onları imzaladı.

19 Ocak’ta Euromaidan aktivistleri, Ukrayna Parlamentosu – Verhovna Rada’nın önünde süresiz grev nöbeti hazırlamak için yürüyüş başlattılar. Yürüyüş, Hruşevskıy Caddesinde iç birlik birimleri ve özel “Berkut” birimleri ile bir araya geldi ve bütün gece süren çatışmalar başladı. Silahlı güvenlik güçleri göstericilere karşı ses bombaları, plastik mermileri ve tazyikli su kullandı. Euromaidan aktivistleri ise inşaat kaskları taktılar ve polise kaldırım taşlarını ve “Molotof kokteyli” attılar.

22 Ocak’ta, Euromaidan katılımcılarına karşı eylem yapan güvenlik güçlerinin yetkilerinin genişletilmesine yönelik ve hukuka aykırı olan bir karar daha alındı. Rusya Federasyonu’ndan teslim edilen sersemletici ve duman bombalarını kullanmalarına izin verildi. O gün, Onur Devrimin başlangıcından itibaren ilk kez iki aktivist — Ermeni Serhiy Nigoyan ve Belaruslu Mıhaylo Jıznevskıy — Kyiv’deki Hruşevskıy Caddesinde kurşun yaraları nedeniyle öldü. Yüzlerce Euromaidanlı plastik mermiler, şarapnel ve kimyasal yanıklarla yaralandı. Güvenlik güçleri protestoya katılanlara acımasızca davrandı, onları gerekçe gösterilmeden gözaltına aldı ve işkence yaptı.

Ocak ayının sonunda ayaklanma Ukrayna’nın diğer bölgelerine de sıçradı. Protestocular idari binaları işgal edip, rusya yanlısı belediye başkanlarını görevlerinden ediyorlardı. Bu protestolar, “diktatör yasaların” kabul edilmesinin ardından Euromaidan’a karşı tırmanan muhalefete ve Kyiv’deki Hruşevskıy Caddesinde güvenlik güçleri ile protestocular arasındaki çatışmalara halkın tepkisi oldu.

Ocak ayının sonunda hükümet ile muhalefet arasında yürütülen müzakereler, muhalefet liderlerinin hükümetin icraatlarını bir zaman uzatma eylemi olarak değerlendirerek mevcut hükümetle müzakere sürecini sonlandırmaya ve Meydan’daki barışçıl protestoyu sürdürmeye karar vermesiyle sona erdi.

18 Şubat’ta aktivistler, milletvekillerinin Ukrayna Anayasasında yapılacak değişiklikleri görüşmeleri yapılcağı Verhovna Rada’ya doğru yürüyüş düzenlediler. Aktivistler, parlamentoyu, iktidarın gasp edilmesi olasılığını azaltan Ukrayna siyasi sisteminin yeniden parlamenter-başkanlık sistemine ve 2004 Anayasasına dönmeye çağırdı. Bu Anayasa, 2010 seçimlerinde Viktor Yanukoviç’in zaferinden sonra kaldırıldı. Barışçıl yaklaşım, Euromaidan aktivistleri ve güvenlik güçleri arasında kitlesel çatışmalara dönüştü. ‘Berkut’ polis özel birimi, parlamentoya yaklaşan göstericileri dağıttı ve Meydan’a saldırı başlattı. Polis tarafında, aktivistlere karşı fiziksel güç kullanan ve toplu çatışmalara katılan paralı katılımcılar olan “tituşki” çok aktifti. O gün, 20’den fazla Euromaidan aktivisti ateşli silahlarla öldürüldü.

20 Şubat’ta Kyiv’deki İnstıtutska Caddesinde meydana gelen olaylar, çağdaş Ukrayna tarihine “Kanlı Perşembe” olarak girdi. O gün, keskin nişancılar 48 Euromaidan katılımcısını öldürdü. 2014’te aynı gün rusya, Kırım’ı işgal etmeye başladı ve ilkbaharda Ukrayna’nın doğusundaki topraklarına girdi. Sekiz yıl sonra, 2022’de, Rusya Federasyonu tam ölçekli bir saldırı başlattı.

Viktor Yanukoviç, protestocularla, özellikle işlenen suçları soruşturma sözü verdiği bir “barış anlaşması” imzalamaya çalıştı. 21 Şubat’ta parlamento, Ukrayna’da parlamenter-cumhurbaşkanlığı cumhuriyetinin yeniden tesis edilmesini öngören Yasayı oyların salt çoğunluğuyla onayladı. Ancak aktivistler, mevcut hükümet ile yapılan anlaşmayı “göz boyama” buldular, çünkü şiddetli baskıları ve silahlı saldırıları organize ederek bu hükümet suçlu doğasını zaten kanıtladı.

21-22 Şubat gecesi Viktor Yanukoviç, maiyetiyle birlikte Kyiv’den kaçtı. Önce Harkiv’e gitti ve orada Rusya’nın desteğiyle doğu bölgelerini Ukrayna’dan ayırmak için bir kongre düzenlemeye çalıştı. Ancak planı başarısız oldu – Yanukoviç ve hükümetinin üyelerin çoğu Rusya’ya kaçtı.

Bu geçiş döneminde, Verhovna Rada, Cumhurbaşkanlığı İdaresi, Bakanlar Kurulu ve İçişleri Bakanlığı, Meydan katılımcıları tarafından kontrol ediliyor ve korunuyordu. Milletvekilleri, Ukrayna Cumhurbaşkanının anayasal yetkilerini kullanmaktan kendi kendine çekildiğine dair bir kararı kabul etti ve 25 Mayıs 2014’te olağanüstü seçim yapılması planlandı. O zamana kadar cumhurbaşkanının görevlerini parlamento başkanı Oleksandr Turçınov yürütüyordu.

Meydan’daki suçların sorumluları hakkındaki soruşturmalar henüz tamamlanmadı çünkü bazen davalar yıllarca sürebiliyor. Ocak 2014’te aktivistler Serhiy Nigoyan, Mıhaylo Jıznevskıy ve Roman Senık dahil olmak üzere Meydan’daki ilk cinayetler de henüz çözülemedi.

«Bu olayların (büyük rus-Ukrayna savaşının —ed.) tarihi birkaç aylık değil. 8 yıldan uzun. O zamanki halk, Onur Devrimi’ni yeni geçmişti. Ve özellikle 2014’ten sonra Ukrayna’daki direniş ve dayanıklılık ruhu yeniden canlandı. Savaş 24 Şubat 2022’de başlamadı. Meydan’dan sonra Şubat 2014’te başladı», — Nolan Peterson, 2014 yılının yazından beri Ukrayna’da yaşayan Amerikalı bir gazeteci ve gazi.

Onur Devrimi’nin ana jeopolitik sonucu, Ukrayna’nın ekonomik ve siyasi alanlarda Rusya’nın etki alanından çıkmaya başlaması ve kültürel açıdan bağımlılığın azalmasıydı. Ukrayna’nın blok dışı devlet statüsü iptal edildi, bu statü devletin uluslararası toplu güvenlik ve savunma yapılarına dahil edilemeyeceği anlamına geliyordu.

Üç ay boyunca binlerce Ukraynalı, Kyiv’deki Bağımsızlık Meydanı’nda yaşadı. Onur Devrimi’nin katılımcıları gönüllü kuruluşlar ve hayır kurumları kurdu. Örneğin, “Euromaidan SOS” kamu girişiminin gönüllüleri 7/24 olarak hukuki ve diğer konularda yardım sağlıyordu. Dövülen, hukuksuzca tutuklanan, işkenceye maruz kalan, uydurulmuş adli ve idari davalarda suçlanan protesto katılımcıları ve yakınları kaybolan veya ölen insanlar onlarla iletişime geçiyorlardı. Onur Devrimi sırasında, daha sonra 2014-2015’te Ukrayna’nın doğusunda savaşan askerler ile birlikte çalışan ve tam ölçekli savaşın ardından hem orduya hem sivillere yardımda bulunan “Zgraya” (tr. Sürü — ed.) gönüllü grubu da oluşturuldu.

Bu olayların ve kahramanlarının anısını korumak için Ulusal Onur Devrimi Müzesi oluşturuldu. Yarışmayı kazanan Alman mimarlara ait binasının tasarımı bedelsiz olarak Ukrayna’ya verildi. Müze binasının inşaatına 2022 sonbaharında başlanması planlanıyordu ancak Rusya’nın Ukrayna’ya karşı başlattığı tam çlöekli saldırı nedeniyle bir türlü başlanamadı. Şimdilik diğer alanlarda müzenin kalıcı sergileri var, müze Ukrayna’da ve yurtdışında sergiler, kültürel ve eğitici faaliyetler düzenliyor.

Onur Devrimi sırasında, Meydan’da birçok sanatçı vardı – müzisyenler, ressamlar ve sanatçılar “Sanat Yüzlüğü” adı altında bir araya gelmişler. Özgür Sanatçılar Birliği üyeleri, Hreşçatık caddesinin ortasında “Sanat Barbakanı” adını verdikleri bir sergi alanı kurdular. Sanatçılar Protestocuların kaskları, sivil savunma birimlerinin kalkanlarını boyadılar. Piano Extremist, Onur Devrimi’nin müzikal sembollerinden biri haline geldi. Kar maskesi ve kurşun geçirmez bir yelek giyen genç adam, ilk kez 2014 yılında Hreşçatık’ta Ludovico Einaudi’nin enstrümantal bir parçasını çaldı. Aynı yılın baharında, Piano Extremist ilk bestesi olan “Semavi Yüz”ü yazdı.

Onur Devrimi Ukrayna için dönüştürücü bir fenomen haline geldi – Viktor Yanukoviç ve çevresinden kurtulup emperyal Rusya’dan bağımsızlığını korumaya yardımcı oldu ve ülkenin Avrupa kalkınma vektörünü geri getirdi. Ukraynalıların mücadelesi, Euromaidan sırasında güçlü bir şekilde kendini gösteren ve daha sonra çok sayıda kamu girişimine, gönüllü hareketine dönüşen sivil toplumun gelişmesine, dekomünizasyon sürecine ve ardından totaliter sonrası bir toplumun demokratik bir topluma dönüşmesine katkıda bulundu.

Ukrayna’daki 2013-2014 krizinin olayları sadece tarihsel hale gelmedi – mevcut Rusya-Ukrayna savaşı ve bu savaşın ön koşulları hakkında da çok şey açıklıyor. SSCB’nin çöküşünü jeopolitik bir felaket olarak gören Rus hükümeti, gerçekten bağımsız ve güçlü bir Ukrayna’nın varlığına tahammül edemedi. Bu nedenle, Onur Devrimi’nin kazandığı netleşince Rusya, hibrit yöntemlerle Ukrayna’ya karşı bir savaş başlattı ve Rus propagandası, bunca yıl Euromaidan olaylarını ve katılımcılarını karalamaya çalıştı. Aynı zamanda, Ukrayna’yı cephede koruyan ve sivil toplumu geliştiren omurgayı oluşturanların çoğu Onur Devrimi’nin katılımcılarıdır.

Onur Devrimi, şu filmlere konu oldu:

– «Her şey alev içinde» (All Things Ablaze) Oleksandr Techynskyi, Oleksiy Solodunov ve Dmytro Stoykov;
– «Alev İçinde Kış: Ukrayna’nın Özgürlük İçin Savaşı» (Winter on Fire: Ukraine’s Fight for Freedom) Evgeny Afineevsky;
– «Euromaidan: Kaba Kurgu» (Euromaidan: Rough Cut) Roman Bondarchuk, Volodymyr Tykhi, Andriy Lytvynenko ve diğerleri.

Onur Devrimi konusuyla ilgili edebi eserler:

– “Ukrayna Meydanı, Rus savaşı. Onur Devrimi’nin tarihçesi ve analizi” Mykhailo Vynnytsky;
– ”Meydan. Anlatılmamış hikaye” Sonya Koshkina;
– ”Meydan. Olaylar – tanıklık – zihniyet” Oleksandr Strazhny;
– “Meydan. Ruhun (D)Evrimi” Antin Mukharsky;
– ”Meydan. Tanıklık. Kyiv, 2013–2014″, Leonid Finberg.