Jak zmieniła się Ukraina przez 10 lat wojny

Ponad 10 lat temu wizja przyszłości Ukrainy znacznie różniła się od tego, co mamy w 2024 roku. Wielu przedstawicieli władz opowiadało się za prorosyjskimi poglądami, podejmując decyzje polityczne i państwowe na podstawie zależności od Rosji. Znaczna część społeczeństwa dopiero zaczynała formować spójne stanowisko w kwestiach swojej tożsamości, roli języka i kultury, a także uświadamiać sobie dziedzictwo współistnienia z imperium oraz płynące z tego konsekwencje.

Oprócz stawiania czoła wyzwaniom zewnętrznym, Ukraina w ciągu ostatnich 10 lat przeprowadziła szereg reform i zacieśniła współpracę w różnych dziedzinach. Tempo, skupienie oraz jakość tych działań mogą być przedmiotem dyskusji, ale w tym trudnym okresie kraj znacznie się zmienił. W ostatnich latach państwo wzmocniło swoją podmiotowość w oczach społeczności międzynarodowej i zdobyło wsparcie zagranicznych partnerów. Ukraińska gospodarka, polityka, kultura i sfera wojskowa ostatecznie uwolniły się od wpływów rosyjskich. W tym materiale przypomnimy kluczowe zmiany państwowe i społeczne między rokiem 2014 a lutym 2024.

Jak zreformowano ukraińską armię w ciągu 10 lat

Reformowanie i wzmocnienie ukraińskiej armii jest jednym z najważniejszych osiągnięć ostatniego dziesięciolecia, ponieważ gdy ma się takiego sąsiada jak Rosja, to właśnie zdolność obronna stanowi podstawę do przetrwania i do reform. Od 2014 roku ukraińska armia przeszła niemal największe zmiany ilościowe i jakościowe w swojej współczesnej historii.

Już w 2013 roku wielu ekspertów wojskowych oraz sami żołnierze wskazywali na słabe punkty Sił Zbrojnych Ukrainy: niskie finansowanie, sowieckie standardy, konieczność modernizacji wyposażenia technicznego oraz stworzenia lepszego pakietu świadczeń socjalnych dla żołnierzy. Następnie ukraińską armię znacznie osłabiła okupacja części terytoriów, skąd Rosja przejmowała uzbrojenie, sprzęt i inne zasoby na potrzeby dalszego prowadzenia wojny.

W tak trudnych warunkach ukraińskie społeczeństwo było w stanie zgromadzić wszystkie swoje siły: jedni wstępowali do wojska lub zgłaszali się jako ochotnicy, inni zaczynali działać jako wolontariusze – zaopatrując żołnierzy ATO (Antyterrorystycznej operacji na wschodzie Ukrainy. — przyp. tłum.) w żywność, broń, wyposażenie czy siatki maskujące. Wraz z lokalnymi inicjatywami charytatywnymi czy zbiórkami funduszy, systematycznie pomagać armii zaczęły fundacje i organizacje: „Wróć Żywy”, „Armia SOS”, „Motohelp”, „Zgraja” i inne. Zdobyte wówczas doświadczenie stało się kluczowym wsparciem podczas rosyjskiej inwazji w 2022 roku: ukraińskie społeczeństwo wiedziało już, jak zorganizować system pomocy, organizacje charytatywne miały swoje społeczności, a kultura darowizn i dobroczynności zyskała jeszcze większą skalę.

Reforma wojskowa rozpoczęta w 2014 roku była początkiem fundamentalnych zmian w Siłach Obronnych Ukrainy. Jej celem było odejście od sowieckiego dziedzictwa, zwiększenie zdolności obronnych kraju zgodnie z zasadami i standardami NATO oraz poprawa efektywności systemu planowania i zarządzania zasobami.

Szkolenie wojsk

W latach 90. Ukraina, chociaż na niewielką skalę, brała udział w międzynarodowych ćwiczeniach wojskowych. Od 2014 roku w kraju zaczęto aktywniej organizować wspólne szkolenia wojskowe z armiami państw członkowskich NATO: Stanów Zjednoczonych, Polski, Rumunii, Turcji, Włoch i innych. Jednym z najbardziej znaczących pod względem skali i liczby przeszkolonych żołnierzy była operacja Orbital, w ramach której brytyjscy instruktorzy w latach 2014–2022 wyszkolili ponad 22 000 ukraińskich wojskowych. Latem 2022 roku operację Orbital przeniesiono na teren Wielkiej Brytanii, aby kontynuować szkolenia mimo pełnoskalowej inwazji.

Podążając za przykładem brytyjskich instruktorów, swoje szkolenia przenieśli także wojskowi z Nowej Zelandii, Niderlandów, Kanady i innych krajów. Do 2026 roku trwa operacja Unifier, w ramach której Siły Zbrojne Kanady rozpoczęły szkolenie ukraińskiej armii po pierwszych etapach wojny z Rosją (część ćwiczeń odbywa się w Polsce, np. szkolenie z obsługi czołgów Leopard, zakończone w październiku 2023 r. — przyp. red.). Operacja ta jest częścią międzynarodowej, wspólnej komisji mającej na celu reformę ukraińskiej armii.

Rozwój struktury i liczebności ukraińskiej armii

Od 2004 roku struktura wojska ukraińskiego składała się z trzech oddziałów: Wojsk Lądowych, Sił Powietrznych i Marynarki Wojennej. Po reformie armia została uzupełniona o kilka nowych rodzajów sił zbrojnych, w tym Siły Operacji Specjalnych, Wysokomobilne Wojska Desantowe (od listopada 2017 roku – Desantowo-Szturmowe) oraz Siły Obrony Terytorialnej.

Utworzono również prawie dwadzieścia brygad bojowych, a także nowe pułki, bataliony oraz jednostki wsparcia operacyjnego, bojowego, logistycznego i technicznego. Liczebność armii zaczęła szybko rosnąć, osiągając 250 000 żołnierzy, a po rozpoczęciu pełnoskalowej inwazji wzrosła do 700 000. W styczniu 2024 roku, według słów Wołodymyra Zełenskiego w wywiadzie dla niemieckiego kanału ARD, armia liczyła 880 000 żołnierzy i żołnierek.

W porównaniu ze statystykami z 2014 roku wzrósł również odsetek kobiet w armii. Według danych Centrum Kadrowego Sił Zbrojnych Ukrainy z października 2023 roku, oprócz ogólnej liczby żołnierzy, zwiększyła się także liczba kobiet zajmujących stanowiska bojowe.

Własna produkcja broni w Ukrainie

W ciągu 10 lat Ukraina zdołała zaprojektować i wyprodukować szereg własnych rodzajów broni. Poniżej przedstawiamy przykłady kilku z nich, o których informacje są dostępne publicznie.

W 2009 roku ukraińskie Stowarzyszenie Badawczo-Produkcyjne „Praktyka” rozpoczęło produkcję opancerzonego pojazdu „Kozak” (obecnie dostępnego w kilku wersjach), który od 2016 roku wszedł na wyposażenie Sił Zbrojnych Ukrainy, Gwardii Narodowej oraz Państwowej Służby Granicznej. Do zalet tego pojazdu należy wysoka mobilność oraz ochrona przed pociskami kalibru 7,62 mm. Istnieje również możliwość montażu różnego uzbrojenia, co czyni pojazd bardziej uniwersalnym w walce.

Bezzałogowy statek powietrzny (BSP) „Leleka” to produkt ukraińskiej firmy Deviro, dostępny w kilku modyfikacjach. Do jego zalet należą łatwość obsługi, stosunkowo przystępna cena oraz skuteczność w operacjach bojowych.

Ukraińska samobieżna armatohaubica „Bohdana” została opracowana w kalibrze 155 mm zgodnie ze standardami NATO. Pierwszy prototyp zaprezentowano 14 lipca 2018 roku. Chrzest bojowy „Bohdany” miał miejsce latem 2022 roku podczas wyzwalania Wyspy Wężowej. Wraz z artylerią przekazaną przez zachodnich partnerów, haubica była wykorzystywana do ostrzeliwania wrogich obiektów. Na początku 2023 roku w Ukrainie sfinansowano seryjną produkcję zmodernizowanych modeli „Bohdany”.

Jaką broń przekazali partnerzy ukraińskiej armii?

Innowacje i zmiana taktyki prowadzenia walki wymagały nowoczesnej broni. Na przykład w 2018 roku Stany Zjednoczone sprzedały Ukrainie 37 systemów przeciwpancernych Javelin wraz z 200 pociskami. W kolejnym roku przekazano jeszcze dziesięć takich systemów rakietowych i 150 pocisków do nich.

Z początkiem wojny na pełną skalę na wyposażenie Sił Zbrojnych Ukrainy zaczęto dostarczać coraz więcej systemów Javelin. Dużym zainteresowaniem cieszyły się także szwedzko-brytyjskie systemy przeciwpancerne krótkiego zasięgu NLAW oraz przenośne przeciwlotnicze zestawy rakietowe takie jak Stinger. Z czasem Ukraina zaczęła potrzebować również innych rodzajów uzbrojenia, w tym artylerii i ciężkiego sprzętu opancerzonego. W maju 2022 roku Siły Zbrojne Ukrainy otrzymały od Stanów Zjednoczonych, Kanady i Australii około 100 haubic M777, które pomogły ukraińskim wojskom odeprzeć ofensywę rosyjskich wojsk na wschodzie kraju.

Dla przebiegu wojny duże znaczenie miała dostawa systemu artylerii rakietowej M142 HIMARS. To właśnie dzięki niemu udało się zniszczyć duże skupiska rosyjskich okupantów oraz składy amunicji na odległych odcinkach frontu lub na ich tyłach. Również, według stanu na lipiec 2023 roku, Ukraina otrzymała od sojuszników dziesiątki czołgów Leopard w różnych modyfikacjach. Ich zalety to ochrona, manewrowość, siła ognia oraz zaawansowany system kierowania ogniem.

Oprócz sprzętu służącego do atakowania rosyjskich pozycji, Ukraina otrzymała uzbrojenie do odpierania ataków powietrznych. Zestawy rakiet przeciwlotniczych NASAMS, IRIS-T oraz Patriot skutecznie zestrzeliwały pociski manewrujące, a także balistyczne, co w niektórych przypadkach było bezprecedensowe w kontekście starcia rosyjskiej i zachodniej technologii militarnej.

Dzięki temu wzmocniono ukraińskie siły obrony powietrznej, które przed początkiem pełnoskalowej inwazji były w stanie przechwycić maksymalnie 18% pocisków manewrujących.

Stosunki międzynarodowe Ukrainy od 2014 roku

Ukraina ściśle współpracowała z Rosją w różnych dziedzinach, zanim wzięła kurs na Unię Europejską. Z czasem pragnienie Ukraińców do większej niezależności i integracji europejskiej doprowadziło do stopniowego oddalania się od Rosji. Proces ten nasilił się szczególnie po rosyjskiej agresji w 2014 roku.

Układ stowarzyszeniowy z UE

Proces przygotowań do podpisania umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską, największego międzynarodowego dokumentu prawnego w historii Ukrainy, rozpoczął się w 2007 roku. W ciągu następnych kilku lat przedstawiciele obu stron odbyli szereg spotkań, które zostały pomyślnie zakończone jesienią 2013 roku. Jednak na kilka dni przed podpisaniem ostatecznej umowy ówczesny rząd Ukrainy wraz z prezydentem Wiktorem Janukowyczem zawiesił proces przygotowań i ogłosił, że dokumenty z Unią Europejską nie będą podpisywane.

Odmowa podpisania tego dokumentu stała się przyczyną masowych protestów Rewolucji Godności, które rozpoczęły się jesienią 2013 roku. Początkowo jako pokojowy ruch wspierający europejski kurs Ukrainy, protesty szybko przerodziły się w ogólnonarodową demonstrację przeciwko korupcji i nadużyciom władzy ówczesnego prorosyjskiego rządu. W efekcie doprowadziły do ucieczki prezydenta Wiktora Janukowycza do Rosji – wydarzenie to Kreml wykorzystał jako pretekst do inwazji na Ukrainę.

Po Rewolucji Godności wznowiono proces podpisywania Umowy Stowarzyszeniowej. Wiosną 2014 roku podpisano jej części polityczną i ekonomiczną, które zostały ratyfikowane 16 września tego samego roku. Według stanu na marzec 2023 roku Ukraina zrealizowała 72% wszystkich zobowiązań przewidzianych w umowie. Według Olhy Stefaniszyny, ówczesnej wicepremier ds. integracji europejskiej i euroatlantyckiej Ukrainy, proces dostosowywania ukraińskiego ustawodawstwa do prawa UE trwa nawet podczas wojny na pełną skalę.

Ruch bezwizowy między Ukrainą a UE

Przyjęty pod koniec 2016 roku ruch bezwizowy z UE stał się kolejnym krokiem we współpracy Ukrainy z Unią Europejską. Jego działanie umożliwiło Ukraińcom podróżowanie (nie dłużej niż 90 dni) do różnych krajów UE bez potrzeby uzyskania wizy na krótkoterminowe wizyty. Pomimo pełnoskalowej wojny, w 2024 roku ukraiński paszport znalazł się na 32. miejscu pod względem „siły” w międzynarodowym rankingu Henley Passport Index. Dzięki szybkiemu wzrostowi swoich wskaźników, Ukraina znalazła się w pierwszej piątce państw z największą poprawą wyników w ciągu ostatnich dziesięciu lat.

Status Ukrainy jako kandydata do UE

28 lutego 2022 roku europejska wspólnota, w tym osobiście Ursula von der Leyen, przewodnicząca Komisji Europejskiej, poparła członkostwo Ukrainy w Unii Europejskiej. W kwietniu ukraiński rząd otrzymał kwestionariusz do wypełnienia.

Dwa miesiące później w oficjalnym komunikacie Komisji Europejskiej Ukraina została zarekomendowana jako potencjalny kandydat do członkostwa w UE. Aby utrzymać ten status, konieczne było przeprowadzenie szeregu zmian, w tym: reformy Sądu Konstytucyjnego Ukrainy, reformy sądownictwa, działań anty-oligarchicznych i reformy organów ścigania, środków przeciwdziałania korupcji oraz uchwalenia ustaw o mediach i wspólnotach narodowych. Część tych zmian Ukraina nadal wprowadza. Według stanu na listopad 2023 roku eksperci Komisji Europejskiej uznali 4 z 7 wymagań kandydata za spełnione.

23 czerwca 2022 roku, niedługo po rekomendacji Komisji Europejskiej, Parlament Europejski przyjął rezolucję wzywającą do nadania Ukrainie statusu kandydata do UE. Tego samego dnia decyzję tę ostatecznie zatwierdziła Rada Europejska, a 14 grudnia 2023 roku rozpoczęła negocjacje dotyczące przystąpienia Ukrainy do Unii Europejskiej.

Uznanie Hołodomoru i działań Rosji za ludobójstwo

Uznanie Hołodomoru z lat 1932-1933 – jednej z najbardziej masowych zbrodni reżimu sowieckiego – za akt ludobójstwa stało się szczególnie ważnym tematem po 2014 roku. Właśnie wtedy społeczność międzynarodowa zaczęła bardziej zagłębiać się w ukraiński kontekst oraz przesłanki wojny rosyjsko-ukraińskiej. Było to gestem solidarności i wsparcia dla Ukrainy w jej konfrontacji z Rosją.

Hołodomor, oznaczający sztucznie wywołany głód, był wynikiem celowej polityki kolektywizacji prowadzonej przez reżim sowiecki. Według szacunków Instytutu Demografii i Badań Społecznych Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, przymusowe przejęcie ziemi i zboża w radzieckiej Ukrainie doprowadziło do śmierci 3,9 miliona osób, głównie chłopów.

Władze sowieckie przeznaczyły środki uzyskane z kolektywizacji na sfinansowanie reformy przemysłowej, która z czasem uczyniła ZSRR jedną z największych gospodarek świata. Dla Ukraińców ten celowo wywołany głód oznaczał nie tylko utratę potencjału ekonomicznego właścicieli ziemskich, lecz także utratę tradycji i tożsamości, które zginęły wraz z zamordowanymi i nienarodzonymi.

W 2006 roku Ukraina uznała Hołodomor za ludobójstwo.

W ciągu ostatnich dziesięciu lat podobne decyzje podjęły liczne państwa. W 2018 roku Stany Zjednoczone przyjęły ponadpartyjną rezolucję Senatu uznającą Hołodomor za ludobójstwo. Po 2022 r. podobne stanowisko zajęły parlamenty Brazylii, Irlandii, Mołdawii, Niemiec i Czech. W 2023 dołączyły do nich parlamenty Bułgarii, Belgii, Francji, Islandii, Wielkiej Brytanii, Słowenii, Słowacji, Chorwacji, Luksemburga, Niderlandów oraz Senat Włoch. Według stanu na listopad 2023 roku Hołodomor za ludobójstwo uznało 30 państw świata.

Podczas pełnoskalowej wojny jednym z kluczowych zadań stało się dokumentowanie zbrodni Rosji na terytorium Ukrainy w celu przyszłego pociągnięcia państwa-terrorysty do odpowiedzialności. W kwietniu 2022 roku Rada Najwyższa Ukrainy przyjęła ustawę „O popełnieniu ludobójstwa przez Federację Rosyjską w Ukrainie”, wzywając organizacje międzynarodowe i parlamenty innych krajów do uznania działań Rosji w wojnie przeciwko Ukrainie za ludobójstwo.

Ustawę poparły parlamenty Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Irlandii i Kanady, a także Zgromadzenia Parlamentarne UE i NATO. Co więcej, Zgromadzenie Parlamentarne UE oraz Estonia, Polska, Słowacja i Czechy uznały rosyjski reżim za terrorystyczny. W czerwcu 2022 roku Unia Europejska i 43 państwa opublikowały wspólne oświadczenie, aby wesprzeć wszczęcie sprawy przeciwko Rosji przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości ONZ na podstawie Konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa.

Integracja Ukrainy z NATO

Ukraina złożyła wniosek o uzyskanie Planu działań dotyczącego członkostwa w NATO już w 2008 roku. Na szczycie w Brukseli w czerwcu 2021 r. liderzy NATO potwierdzili decyzję o nadaniu Ukrainie statusu sojusznika Stanów Zjednoczonych spoza aliansu. 30 września 2022 r., w obliczu pełnoskalowej wojny, Ukraina złożyła wniosek o przyspieszone członkostwo w NATO.

W celu wzmocnienia współpracy między Ukrainą a NATO, zwłaszcza w obszarach cyberbezpieczeństwa, wymiany danych wywiadowczych, reformy obronności i szkolenia wojskowego, powołano Radę Ukraina-NATO. Obie strony wymieniają się poglądami i uzgadniają reformy niezbędne do członkostwa Ukrainy w NATO.

Rada Ukraina-NATO zapewnia także polityczne podstawy dla spotkań w formacie Ramstein – zebrań ministrów obrony państw członkowskich NATO oraz partnerów Sojuszu, mających na celu omówienie wsparcia wojskowego dla Ukrainy. Pierwsze takie spotkanie odbyło się 20 kwietnia 2022 r. w niemieckim mieście Ramstein, gdzie znajduje się największa baza lotnicza Sił Zbrojnych USA w Europie. Od tego czasu spotkania te stały się regularnym formatem koordynacji międzynarodowego wsparcia. Pomoc ta odegrała kluczową rolę w powstrzymaniu ofensywy wojsk rosyjskich i umożliwiła Ukrainie skuteczną obronę. Na kwiecień 2024 roku suma, którą zadeklarowali przedstawiciele 50 państw, osiągnęła 95 miliardów dolarów.

Polityka wewnętrzna Ukrainy

Walka z korupcją w Ukrainie

W 2014 roku Ukraina rozpoczęła tworzenie systemu organów antykorupcyjnych w ramach reform mających na celu integrację z Unią Europejską. W kolejnych latach powstały Narodowa Agencja ds. Zapobiegania Korupcji (NAZK), Specjalna Prokuratura Antykorupcyjna (SAP), Państwowe Biuro Śledcze (DBR), Narodowe Biuro Antykorupcyjne Ukrainy (NABU) oraz Wyższy Sąd Antykorupcyjny. Władze wprowadziły również narzędzia online do walki z korupcją. System Prozorro umożliwia monitorowanie zamówień publicznych, a Jednolity Państwowy Rejestr Deklaracji pozwala na dostęp do informacji o dochodach i majątku osób zajmujących szczególnie odpowiedzialne stanowiska lub pracujących w sektorach o wysokim ryzyku korupcji.

Podczas pełnoskalowej wojny niektóre instytucje dostosowały swoją działalność do nowych realiów i priorytetów bezpieczeństwa państwa. Na przykład, dzięki wsparciu NAZK blokowane są aktywa Rosjan w Ukrainie – w ciągu dwóch lat pełnowymiarowej inwazji wydano decyzje sądowe o konfiskacie na rzecz państwa aktywów przedstawicieli kraju-agresora o wartości ponad 5 miliardów hrywien (około 120 milionów dolarów amerykańskich. – przyp. red.). DBR natomiast działa na terenach wyzwolonych, gdzie ujawnia urzędników, którzy zdradzili państwo i przeszli na stronę wroga.

Cyfrowe państwo

Po 2014 roku Ukraina weszła na ścieżkę rozwoju platform cyfrowych: utworzono Ministerstwo Transformacji Cyfrowej, opracowano zasoby elektroniczne oraz elektroniczne zarządzanie dokumentami, co znacznie uprościło procesy uzyskiwania różnych usług publicznych, a także wzmocniono ochronę państwowych systemów informacyjnych.
W ciągu ostatnich 4 lat Ukraina awansowała z 82. na 46. miejsce w światowym rankingu EGDI (E-Government Development Index – wskaźnik stworzony przez ONZ w celu badania postępów państw w zakresie e-administracji, uwzględniający trzy kluczowe obszary: dostępność usług online, infrastrukturę telekomunikacyjną oraz kapitał ludzki. Jest częścią opracowania UN E-Government Survey publikowanego co dwa lata. — przyp. red.), a na szczycie w Davos w 2022 roku została nazwana „cyfrowym tygrysem” Europy.

Jednym z najbardziej udanych projektów Ministerstwa Transformacji Cyfrowej stał się projekt Diia – wielofunkcyjny portal, który zmienił podejście do interakcji między państwem a jego obywatelami. Oprócz dokumentów oferuje wiele usług dla Ukraińców w każdym wieku, które wcześniej były dostępne wyłącznie offline. W czasie pełnoskalowej inwazji do Diia dodano takie funkcje jak finansowe rekompensaty, granty na własny biznes, możliwość zawarcia małżeństwa na odległość oraz inne rozwiązania mające na celu ułatwienie życia Ukraińcom w warunkach wojennych.

Decentralizacja władzy w Ukrainie

W kwietniu 2014 roku rząd Ukrainy wprowadził reformę samorządu lokalnego i terytorialnej organizacji władzy, co zapoczątkowało tworzenie zjednoczonych wspólnot terytorialnych. Celem reformy było zwiększenie roli lokalnych społeczności w podejmowaniu decyzji na szczeblu lokalnym oraz w podziale budżetu lokalnego.

Dzięki tej zmianie organy władzy lokalnej mogą samodzielnie kierować rozwojem infrastruktury, swobodniej zarządzać majątkiem, a także określać priorytety dla przyznanej części budżetu państwowego. Na przykład w 2023 r. wspólnoty terytorialne dobrowolnie przekazały na wsparcie Sił Zbrojnych Ukrainy ponad 16 miliardów hrywien.

Reforma Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Ukrainy

Reforma Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Ukrainy, rozpoczęta w 2014 r., stała się jednym z najważniejszych i najtrudniejszych etapów w procesie przebudowy systemu organów ścigania, odziedziczonego jeszcze po ZSRR. Jej głównym celem była transformacja Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w nowoczesną, przejrzystą i efektywną instytucję, zgodną z europejskimi standardami. Wśród kluczowych kierunków reformy znalazła się zamiana milicji – głównego organu ścigania odziedziczonego przez Ukrainę po ZSRR – na Policję Narodową, opartą na zasadach praworządności i orientacji na społeczność. W ramach szeroko zakrojonej reformy usprawniono system szkolenia policjantów, wprowadzono nowe protokoły i procedury, a także położono większy nacisk na prawa człowieka.

Ponadto reforma stworzyła system kontroli publicznej w celu zapewnienia odpowiedzialności policji przed społeczeństwem. Służą temu rady nadzorcze, infolinie oraz serwisy online.

Zmienił się również system wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, w tym przepisy prawa mające na celu poprawę prowadzenia śledztw, walkę z korupcją oraz zapewnienie sprawiedliwego rozpatrywania spraw sądowych.

Dekomunizacja w Ukrainie

21 maja 2015 roku w Ukrainie weszły w życie cztery ustawy dotyczące dekomunizacji, na mocy których partie prokomunistyczne zostały pozbawione rejestracji, a następnie całkowicie zlikwidowane. Był to ważny krok w kierunku zapewnienia bezpieczeństwa narodowego Ukrainy, ponieważ partie te nawoływały do współpracy z Rosją i promowały wrogie narracje.

Stopniowo zaczęto również usuwać pomniki działaczy komunistycznych oraz demontować symbole komunistyczne. Rozpoczęto proces zmiany nazw ulic i miejscowości. Do 2021 r. przemianowano ponad 51 000 toponimów, 991 miejscowości oraz zdemontowano około 2 500 pomników i znaków upamiętniających totalitarny reżim komunistyczny. Po 24 lutego 2022 r. proces dekomunizacji przekształcił się w dekolonizację, w ramach której Ukraińcy dążą do wyeliminowania pozostałości „ruskiego miru” ze swojego otoczenia.

Ukraińska strategia narodowa w dziedzinie praw człowieka

Po raz pierwszy strategię zatwierdzono w 2015 roku. Sześć lat później została zaktualizowana, częściowo dostosowując 27 kierunków realizacji do realiów trwającej rosyjskiej agresji zbrojnej. Szczególną uwagę zwrócono na prawa weteranów wojennych, przesiedleńców, mieszkańców tymczasowo okupowanych regionów, osób zaginionych i ich rodzin. Realizacja tej strategii powinna zapewnić rozwój ratyfikowanych przez Ukrainę międzynarodowych traktatów w dziedzinie praw człowieka, w szczególności Układu Stowarzyszeniowego między Ukrainą a UE.

Reforma medyczna w Ukrainie

Reforma medyczna rozpoczęła się w 2016 roku i miała na celu gruntowną zmianę systemu medycznego, który Ukraina również odziedziczyła po ZSRR. System ten ograniczał dostęp pacjentów do bezpłatnej państwowej opieki zdrowotnej w zależności od oficjalnie zarejestrowanego miejsca zamieszkania obywateli, co utrudniało korzystanie z usług medycznych w innych państwowych placówkach ochrony zdrowia. Nowy system postawił pacjenta w centrum uwagi, który nie jest już związany z miejscem zamieszkania i może swobodnie wybierać swojego lekarza rodzinnego, pediatrę czy internistę. Specjaliści ci stają się pierwszym punktem kontaktu w celu uzyskania pomocy i w razie potrzeby koordynują dalsze leczenie.

Reforma medyczna sprawiła również, że finansowanie państwowych placówek ochrony zdrowia zaczęło zależeć od liczby pacjentów, którzy korzystają z ich usług. Zmotywowało to placówki do świadczenia wysokiej jakości usług i konkurowania o lojalność pacjentów. Ponadto reforma zmniejszyła biurokratyczne obciążenie lekarzy poprzez wprowadzenie internetowych systemów dokumentacji i dała im większą swobodę w podejmowaniu decyzji dotyczących leczenia pacjentów.

W ramach reformy Ukraina uruchomiła również kilka ważnych programów państwowych, których celem jest uczynienie opieki zdrowotnej bardziej dostępną dla wszystkich obywateli. Jednym z takich programów jest uruchomiony w 2020 r. Program Gwarancji Medycznych. Jego głównym zadaniem jest zapewnienie dostępu do usług medycznych wszystkim obywatelom kraju, niezależnie od ich sytuacji finansowej czy miejsca zamieszkania. Program obejmuje szeroki zakres usług: opieka medyczna w nagłych przypadkach, podstawowa i specjalistyczna opieka, rehabilitacja, opieka medyczna dla dzieci, kobiet ciężarnych i rodzących oraz pacjentów z chorobami ograniczającymi życie lub zagrażającymi mu.

Od 2017 r. działa również rządowy program „Dostępne leki”, którego celem jest zwiększenie dostępności niezbędnych leków dla Ukraińców z chorobami przewlekłymi. W ramach tego programu osoby z chorobami przewlekłymi mogą otrzymać bezpłatnie lub za niewielką dopłatą leki na podstawie elektronicznej recepty od lekarza.

Reforma edukacji w Ukrainie

W 2017 roku Ukraina przyjęła również ustawę „O edukacji”, która zapoczątkowała największą reformę systemu oświaty od czasu uzyskania przez kraj niepodległości w 1991. Reforma ta ma na celu modernizację systemu nauczania i uczynienie go bardziej elastycznym, efektywnym i dostosowanym do potrzeb współczesnego świata, zrywając z nieefektywnymi praktykami odziedziczonymi po ZSRR. W 2018 r. opracowano i zatwierdzono nowy Państwowy Standard Edukacji Podstawowej, który w tym samym roku testowano w 100 szkołach w celu osiągnięcia maksymalnej efektywności. Następnie według tego systemu rozpoczęły naukę wszystkie klasy szkoły podstawowej. Po tym rozpoczęła się reforma szkoły średniej, którą jednak trzeba było przerwać na trzy lata z powodu pandemii koronawirusa, a później z powodu pełnoskalowej wojny w Ukrainie. W kwietniu 2023 roku reformę wznowiono.

W ramach reformy edukacyjnej w Ukrainie wprowadzono Nową Ukraińską Szkołę (NUS). Podejście to kładzie nacisk na rozwój kompetencji uczniów, ich cech osobistych i interakcji społecznych, a nie tylko mechaniczne przyswajanie wiedzy. Obecnie podstawy NUS wykorzystuje większość szkół.

W ramach reformy edukacyjnej Ukraina odeszła od ścisłej centralizacji systemu oświaty i przekazała więcej uprawnień lokalnym organom władzy, które lepiej znają potrzeby szkół w swoich społecznościach. Szkoły średnie otrzymały również większą swobodę w wyborze programów nauczania, metod dydaktycznych oraz systemów oceniania uczniów.

Ponadto Ustawa Ukrainy „O edukacji” stworzyła podstawy prawne do wdrożenia edukacji inkluzyjnej. Gwarantuje ona prawo każdego dziecka do wysokiej jakości nauczania i przewiduje stworzenie odpowiednich warunków w szkołach ogólnokształcących. Cel ten realizuje się poprzez specjalne programy i metody nauczania, przygotowanie specjalistów do pracy w klasach inkluzyjnych, projektowanie szkół jako środowiska bez barier oraz zakup nowego wyposażenia.

Pozbycie się wpływu (pro)rosyjskiego duchowieństwa

Przez wieki Rosja w różnych formach starała się umocnić swoje wpływy na ukraińskich ziemiach, w tym także za pomocą religii. W ten sposób duchowni i zwolennicy tzw. UKP PM (Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego. — przyp. tłum.), a w istocie Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego (RKP) w Ukrainie, stali się ambasadorami propagandowych tez, historii i nienawiści do wszystkiego, co ukraińskie. Ten wpływ najbardziej ujawnił się podczas pełnowymiarowej inwazji rosyjskiej, kiedy to wielokrotnie odnotowywano przypadki współpracy duchownych podporządkowanych Moskwie z rosyjskimi okupantami oraz szerzenia rosyjskiej propagandy.

Ważnym krokiem w obronie Kościoła Prawosławnego Ukrainy (KPU) było uznanie jego autokefalii. W 2016 r. Rada Najwyższa przyjęła uchwałę-apel skierowany do patriarchy ekumenicznego Bartłomieja, prosząc go o unieważnienie aktu z 1686, na mocy którego Kijowska Metropolia – historycznie pierwszy kościół chrześcijański we wschodniej Europie, sięgający swymi korzeniami X wieku – została nielegalnie zaanektowana przez Patriarchat Moskiewski. W ramach tego historycznego kroku Ukraina poprosiła również patriarchę o przyznanie Kościołowi Prawosławnemu Ukrainy autokefalii, statusu niezależności regionalnego lub narodowego kościoła prawosławnego, pozwalającego mu na wybór własnego przywódcy i zarządzanie własnymi sprawami.

W grudniu 2018 r. metropolitą kijowskim i całej Ukrainy został wybrany Epifaniusz, który miał objąć przewodnictwo nad niezależnym kościołem ukraińskim. 6 stycznia 2019 r. w Stambule patriarcha ekumeniczny Bartłomiej uroczyście podpisał tomos (dekret) o nadaniu autokefalii Kościołowi Prawosławnemu Ukrainy. Ten krok zapoczątkował masową falę przechodzenia wspólnot kościelnych w miastach i wsiach Ukrainy z tzw. Patriarchatu Moskiewskiego, który w rzeczywistości był podporządkowany Kremlowi, do KPU. Nowo utworzony Kościół Prawosławny Ukrainy podkreślał dobrowolność tego przejścia, pozostawiając wiernym każdej wspólnoty prawo samodzielnego wyboru – czy pozostać w kościele rosyjskim, czy przejść do KPU. W lutym 2020 r. pod ukraińskie zwierzchnictwo przeszło 539 parafii oraz 2 sobory katedralne. Pełnoskalowa wojna ujawniła liczne przypadki szpiegostwa i zdrady państwowej wśród duchownych RKP, co przyspieszyło ten proces. Od lutego 2022 r. decyzję o dołączeniu do KPU podjęło kolejne 214 wspólnot religijnych. Proces ten wciąż trwa.

Ponadto w związku z licznymi przypadkami naruszenia prawa przez tzw. Patriarchat Moskiewski podczas pełnoskalowej inwazji, prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski wprowadził w życie decyzję Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony Ukrainy „O niektórych aspektach działalności organizacji religijnych na Ukrainie” z dnia 1 grudnia 2022 r. Służby ścigania sprawdziły również zgodność z warunkami użytkowania przez „UKP PM” mienia Ławry Kijowsko-Peczerskiej – jednej z największych chrześcijańskich świątyń Ukrainy z XI wieku, która w 2013, dzięki wsparciu prorosyjskiego prezydenta Ukrainy Wiktora Janukowycza, faktycznie trafiła pod zarząd Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego na mocy kontrowersyjnej umowy najmu. Pawło Lebed’, wyznaczony przez RKP przełożony klasztoru, publicznie pochwalał i propagował inwazję oraz okupację Ukrainy przez Rosję, co doprowadziło do nałożenia na niego sankcji personalnych w 2023 r.

W 2023 umowa najmu została rozwiązana, a chrześcijańska świątynia wróciła pod zarząd państwa i kościoła ukraińskiego. 7 stycznia 2023 r., kiedy niektóre wspólnoty prawosławne obchodziły Boże Narodzenie według kalendarza juliańskiego, metropolita Epifaniusz odprawił na terenie Ławry pierwsze bożonarodzeniowe nabożeństwo.

W 2023 r. Kościół Prawosławny Ukrainy oraz Ukraiński Kościół Greckokatolicki przeprowadziły reformę kalendarza i przeszły na nowe kalendarze świąt – odpowiednio nowojuliański oraz gregoriański. Stary kalendarz juliański, którym posługiwał się ukraiński kościół, był o 13 dni opóźniony w stosunku do kalendarza świeckiego, co oddzielało go od reszty chrześcijańskiego świata w obchodzeniu głównych świąt. Ten krok zbliżył ukraińskich wiernych do międzynarodowej wspólnoty prawosławnej, gdzie większość kościołów już dawno korzysta z nowego systemu datowania.

Gospodarka Ukrainy

Dla Ukrainy okupacja Krymu i części wschodnich regionów spowodowała utratę pewnego potencjału przemysłowego, przerwanie szlaków dostaw i znaczne wydatki na obronę. Kolejnym ciosem był gwałtowny spadek kursu hrywny, który wywołał inflację, „ucieczkę” kapitału z kraju i ogólne pogorszenie stanu gospodarki. W przeddzień Rewolucji Godności, kiedy państwem rządził prorosyjski prezydent Janukowycz, na koncie Skarbu Państwa w listopadzie 2013 r. znajdowało się jedynie 10 milionów dolarów USA – najmniej w ciągu ostatnich 10 lat. Pomimo wszystkich trudności w ciągu ostatniej dekady Ukraina nadal walczy o odbudowę gospodarki, stawiając czoła wyzwaniom wojennym i osiągając szereg sukcesów w tej dziedzinie.

Rezygnacja z rosyjskiego gazu

Po ucieczce prezydenta Janukowycza i rozpoczęciu inwazji na Ukrainę Rosja ponownie wykorzystała energię jako broń, próbując wpłynąć na politykę ukraińską i podważyć suwerenność kraju poprzez krytyczną zależność Ukrainy od rosyjskiego gazu. W 2014 roku rosyjska korporacja „Gazprom”, będąca monopolistą w wydobyciu i dostawach rosyjskiego gazu ziemnego, sztucznie podniosła ceny gazu, a następnie całkowicie wstrzymała jego dostawy do Ukrainy. Ten celowy krok, sankcjonowany przez Kreml, postawił Ukrainę na skraju katastrofy energetycznej. Jednak dzięki dywersyfikacji rynku i nawiązaniu współpracy z nowymi dostawcami gazu, w tym ze Słowacją i Polską, gaz, który wcześniej płynął z Rosji do UE, mógł teraz płynąć w odwrotnym kierunku, do Ukrainy. To pozwoliło ukraińskiej gospodarce przetrwać kryzys.

Ważnym krokiem w kierunku niezależności energetycznej była głośna sprawa ukraińskiej państwowej spółki energetycznej „Naftogaz” przeciwko „Gazpromowi” w Sądzie Arbitrażowym w Sztokholmie w 2015. W tym procesie sąd uznał, że „Gazprom” naruszył zobowiązania kontraktowe dotyczące dostaw gazu i zobowiązał go do wypłacenia ukraińskiej stronie odszkodowania w wysokości 4,53 miliarda dolarów.

W 2016 roku Ukraina ostatecznie zrezygnowała z bezpośrednich zakupów rosyjskiego gazu. Zamiast tego kraj zaczął importować gaz z państw UE, w tym ze Słowacji, Polski i Węgier. W latach 2017-2018 Ukraina przeprowadziła również reformę wewnętrznego rynku gazu, tworząc środowisko dostawców gazu, które stymuluje konkurencję i umożliwia osiągnięcie najkorzystniejszych warunków dla konsumentów – obywateli Ukrainy.

Ukraiński rynek handlowy

Okupacja części terytoriów doprowadziła do utraty wielu powiązań handlowych i zakończenia partnerstwa z krajem terrorystycznym, dlatego Ukraina była zmuszona do przeorientowania się na nowe rynki zbytu i zaopatrzenia.

Podpisanie Umowy Stowarzyszeniowej z Unią Europejską w 2014 r. otworzyło dostęp do rynku państw UE z 450 milionami konsumentów. Obecnie UE jest jednym z głównych partnerów handlowych Ukrainy. Ponadto w poszukiwaniu nowych możliwości eksportu swoich towarów, Ukraina dynamicznie rozwija handel z państwami Azji, Afryki i Bliskiego Wschodu.

Ze względu na wysoką inflację ukraińskiej waluty w 2014, spowodowaną rosyjską inwazją, towary importowane podrożały, co pobudziło rozwój krajowej produkcji. Równocześnie rząd wprowadził szereg programów i zachęt wspierających ukraińskich producentów, co przyczyniło się do wzrostu konkurencyjności ukraińskich produktów na rynku światowym.

W 2014 r. Ukraina wyeksportowała towary o wartości 53,9 mld dolarów. W latach 2015-2016, w wyniku rosyjskiej okupacji Krymu oraz aktywnej wojny na wschodzie kraju, gdzie skoncentrowany jest strategicznie ważny przemysł, suma ta zmniejszyła się do 38,1 mld i 36,4 mld dolarów. Jednak dzięki udanym reformom w latach 2018-2019 eksport wzrósł, osiągając 47,3 mld dolarów w 2018. Przed pełnoskalową inwazją Ukraina głównie eksportowała metale i wyroby z nich, produkty pochodzenia roślinnego (co uczyniło ją jednym z największych producentów rolnych i eksporterów na świecie) a także maszyny, urządzenia i mechanizmy. W mniejszym stopniu eksportowano wyroby i materiały tekstylne.

Reforma ukraińskich banków

Od 2014 roku z ukraińskiego rynku wycofano 97 banków z powodów: problemów z kapitałem, niewystarczającej płynności, nieprzejrzystej struktury własności i innych przyczyn. W odpowiedzi na to władze postanowiły podjąć inicjatywę i wprowadziły szeroko zakrojoną reformę systemu bankowego, aby zapewnić jego stabilność oraz chronić prawa użytkowników.

Jednym z kluczowych kroków było wzmocnienie polityki regulacyjnej w celu zwiększenia odporności systemu, poprawy zarządzania korporacyjnego w bankach, ochrony praw deponentów i zwalczania przestępstw finansowych. Nowa ustawa o bankach wprowadziła bardziej rygorystyczne wymagania dotyczące kapitału, a Narodowy Bank Ukrainy uzyskał dodatkowe narzędzia do nadzoru nad instytucjami finansowymi.

Reforma miała również na celu zwiększenie przejrzystości. W tym celu Narodowy Bank wprowadził nowe zasady dotyczące tego, jakie informacje banki muszą przekazywać na temat swoich operacji, sytuacji finansowej i właścicieli, aby klienci i inwestorzy mogli dokonywać świadomych wyborów.

Reforma rolna w Ukrainie

Reforma rolna rozpoczęła się w 2019 roku i ma na celu stworzenie przejrzystego rynku ziemi, przyciągnięcie inwestycji, rozwój gospodarki oraz tworzenie miejsc pracy.

Głównym celem reformy było zniesienie zakazu prywatnej własności ziemi, który Ukraina odziedziczyła po ZSRR, gdzie wszystkie użytki rolne należały do państwa.
Reforma zniosła zakaz sprzedaży gruntów rolnych w dwóch etapach: w pierwszym etapie (począwszy od 2021 r.) kupować ziemię mogły tylko osoby fizyczne, a od 2024 prawo to uzyskały również osoby prawne. Trzeci etap reformy przewiduje otwarcie rynku dla obywateli i firm zagranicznych.

Kultura

Jeszcze kilka lat temu Ukraina znajdowała się pod znacznym wpływem Rosji również w sferze kultury. Rosyjscy działacze oraz produkty informacyjne posiadają silny monopol niemal we wszystkich krajach postsowieckich. Pozwala to Rosji, której rynek medialny jest zmonopolizowany i kontrolowany przez państwo, narzucać swoje standardy, rozpoznawalne obrazy i narracje polityczne krajom, które były pod okupacją ZSRR. W obliczu agresywnej rosyjskiej ekspansji ukraińskie instytucje, organizacje pozarządowe i instytucje państwowe, zazwyczaj dysponujące ograniczonym wsparciem finansowym i społecznym, stanęły przed ogromnym wyzwaniem, które stało się impulsem do dynamicznego rozwoju. Ważnym bodźcem do wzrostu niezależnego ukraińskiego rynku kulturalnego stała się również wojna rosyjsko-ukraińska. W jej trakcie potrzeba pobudzenia i ochrony własnej kultury stała się równie istotna, jak wyzwalanie okupowanych terytoriów i obrona granic.

Instytucje

Aby wzmocnić głos Ukrainy na arenie międzynarodowej, jej rząd w 2017 roku utworzył Instytut Ukraiński – instytucję zajmującą się rozwijaniem współpracy kulturowej i naukowej Ukrainy na poziomie międzynarodowym, popularyzowaniem wiedzy o Ukrainie oraz przybliżaniem cudzoziemcom ukraińskiego kontekstu. W latach 2019-2024 instytut badał postrzeganie Ukrainy i ukraińskiej kultury za granicą, a także przeprowadził szeroko zakrojone badania dotyczące przedstawiania historii Ukrainy w podręcznikach i mediach innych krajów. Wyniki tych badań stały się podstawą dalszej działalności międzynarodowej Ukrainy – pierwszej ukierunkowanej polityki państwowej na rzecz budowy globalnego wizerunku kraju od momentu uzyskania niepodległości.

W tym samym roku rząd utworzył Ukraińską Fundację Kultury (UFK), która udziela wsparcia grantowego dla projektów kulturalnych realizowanych w kraju. Mogą to być inicjatywy literackie, muzyczne, teatralne czy filmowe, a także projekty związane z twórczością ludową, sztuką wizualną, architekturą i innymi dziedzinami. Ponadto UFK promuje wartości kulturowe i powrót do tożsamości narodowej wśród Ukraińców, a także realizuje programy edukacyjne i oświatowe, aby podnosić ogólny poziom rozwoju kulturalnego społeczeństwa.

W 2016 roku Ukraina powołała również Ukraiński Instytut Książki (UIK), który odgrywa kluczową rolę w przywracaniu popularności literatury w języku ukraińskim oraz wspieraniu ukraińskich wydawców. Instytut opracowuje i wdraża strategie rozwoju ukraińskiego rynku książki, wspiera wydawców, stymuluje publikację nowych książek oraz poszerza tematy i gatunki literatury krajowej. Do jego obowiązków należy także promowanie przekładów ukraińskiej literatury na języki obce, co pozwala przybliżyć Ukrainę i jej kulturę odbiorcom za granicą. Działalność ta stała się szczególnie istotna w czasie pełnowymiarowej inwazji.

Zmniejszenie produkcji wydawniczej w języku rosyjskim

Tanie i masowe książki rosyjskie były potężnym narzędziem wpływu Rosji na ukraińskich czytelników. Potrzeba przeciwdziałania temu instrumentowi wojny informacyjnej stała się szczególnie pilna po rozpoczęciu rosyjskiej agresji w 2014 r. W 2016 wprowadzono pierwsze ustawowe ograniczenia dotyczące importu rosyjskich książek do Ukrainy. Skupiono się wtedy na publikacjach o treściach antyukraińskich, które Rosja aktywnie tworzyła i rozpowszechniała, aby szerzyć swoją propagandę na świecie, usprawiedliwiać swoje działania oraz asymilować ludność na okupowanych terytoriach. Mimo to aż do rozpoczęcia pełnoskalowej wojny książki z Rosji nadal zajmowały znaczną część ukraińskiego rynku.

W czerwcu 2022 r. Rada Najwyższa Ukrainy przegłosowała projekt ustawy zakazującej importu do Ukrainy książek wyprodukowanych w Rosji, Białorusi lub na tymczasowo okupowanych terytoriach Ukrainy. Zakaz obejmuje również książki zawierające utwory autorów, którzy są lub byli kiedykolwiek obywatelami Rosji po 1991 roku (z kilkoma wyjątkami).

Bojkot rosyjskiego kina

W 2015 r. Rada Najwyższa Ukrainy zakazała emisji filmów i seriali, które zostały stworzone w Federacji Rosyjskiej po 1991. Ustawa była reakcją na dominację rosyjskiego produktu na ukraińskim rynku, a także na zagrożenie bezpieczeństwa, ponieważ Rosja aktywnie wykorzystuje kino do rozpowszechniania antyukraińskiej propagandy i zniekształconych narracji historycznych. Od 2014 r. Państwowa Agencja Ukrainy ds. Kina zaczęła wycofywać z kin i kanałów telewizyjnych rosyjskie produkcje. Do 2018 zakazano 780 filmów i seriali z kraju-agresora, które zawierały propagandowe, antyukraińskie przesłania.

Główne powody zakazu były następujące: aktorzy filmu stanowili zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego Ukrainy, a jego scenariusz popularyzował metody i wizerunek organów karnych Rosji i ZSRR, zniekształcając fakty i promując sfałszowane narracje historyczne.

Nowa fala protestów przeciwko rosyjskiej kinematografii rozpoczęła się po pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę. W tym czasie Państwowa Agencja Ukrainy ds. Kina wezwała do bojkotu dzieł rosyjskich reżyserów na poziomie międzynarodowym, uniemożliwiając ich wyświetlanie i udział w festiwalach i konkursach, ponieważ Rosja nadal aktywnie wykorzystuje sztukę, w tym kino, do usprawiedliwiania swoich zbrodni i rozpowszechniania zniekształconych narracji historycznych.

W szczególności, we wrześniu 2024 r. na Festiwalu Filmowym w Wenecji miała miejsce premiera filmu „Rosjanie na wojnie”, wyreżyserowanego przez Rosjankę Anastasiję Trofimową. Film wywołał skandal, ponieważ jego reżyserka wcześniej pracowała dla rosyjskiego państwowego holdingu medialnego RT (Russia Today), który został zakazany w kilku krajach UE oraz Wielkiej Brytanii za rozpowszechnianie dezinformacji i mowy nienawiści. Prowadziła także zdjęcia na okupowanych terytoriach Ukrainy, łamiąc ukraińskie prawo dotyczące przekraczania granicy. Społeczność ukraińska aktywnie bojkotowała dystrybucję filmu na świecie, ponieważ celowo kreuje on pozytywny wizerunek rosyjskiej armii, która okupuje Ukrainę wbrew prawu międzynarodowemu, a także wybiela rosyjskie zbrodnie wojenne.

Wsparcie języka ukraińskiego

Pomimo tego, że Konstytucja Ukrainy w 1996 r. zapewniła status języka ukraińskiego jako języka państwowego, w praktyce został on wyparty z wielu dziedzin życia publicznego, co było skutkiem sowieckiej polityki rusyfikacji oraz dominacji rosyjskich produktów w przestrzeni informacyjnej. Jednak w ostatnich latach język ukraiński coraz pewniej wraca do sfer publicznych i prywatnych, zarówno dzięki decyzjom legislacyjnym, jak i chęci Ukraińców uwolnienia się od narzuconego języka rosyjskiego.

Kwoty językowe stały się jednym z narzędzi wspierania języka ukraińskiego w przestrzeni medialnej. Poprzez tę praktykę rząd Ukrainy postanowił wesprzeć ukraińskich producentów na rynku krajowym, którzy często nie mają wystarczających zasobów, aby konkurować z zagranicznymi, głównie rosyjskimi, produktami. Po wprowadzeniu odpowiedniej ustawy w 2016, w ofercie piosenek w radiu oraz w programach telewizyjnych musiał pojawić się określony procent treści w języku ukraińskim. Według stanu na dzień 1 stycznia 2024 r. obowiązkowe minimum treści w języku ukraińskim dla nadawców radiowych i telewizyjnych osiągnęło 90%.

W 2019 Rada Najwyższa Ukrainy w odpowiedzi na rusyfikację uchwaliła ustawę „O zapewnieniu funkcjonowania języka ukraińskiego jako państwowego”. Decyzja ta pomaga bronić prawa do otrzymywania usług w języku państwowym w administracji państwowej i lokalnej, edukacji, opiece zdrowotnej, informacji, kulturze, handlu oraz reklamie.

Zakaz muzyki rosyjskiej

Z tych samych powodów w 2022 r. ukraiński parlament uchwalił ustawę, która zakazuje odtwarzania rosyjskiej muzyki w przestrzeni publicznej. Zgodnie z ustawą zakazane jest publiczne wykonywanie rosyjskich piosenek, używanie ich na koncertach, w klubach itp., a także odtwarzanie rosyjskiej muzyki w radiu i telewizji oraz wyświetlanie teledysków. Zakazano również wykorzystywania fonogramów rosyjskich piosenek podczas wydarzeń publicznych.

Istnieją jednak pewne wyjątki, w szczególności w przypadku utworów muzycznych stworzonych przed 1991 lub niezwiązanych bezpośrednio z propagandą lub promocją agresji.

W obronie ukraińskich artystów

Rosyjska agresja zmusiła Ukraińców do aktywnej dekolonizacji postrzegania Ukrainy i Rosji na świecie. W tym celu Ukraińcy intensywnie walczą o uznanie artystów za ukraińskich, a nie rosyjskich. Na przykład Oksana Semenik, historyczka sztuki, rozpoczęła kampanię w mediach społecznościowych mającą na celu skłonienie muzeów na całym świecie do ponownego przemyślenia narodowości artystów, których tradycyjnie określano jako rosyjskich.

Na początku 2023 r. Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku zaczęło określać twórczość artystów Illi Riepina, Iwana Ajwazowskiego i Archypa Kuindżiego jako dorobek ukraińskich twórców. Wcześniej muzeum klasyfikowało ich jako artystów rosyjskich lub takich, którzy byli „cenieni zarówno w Rosji, jak i w Ukrainie” (ang. artist celebrated both in Russia and Ukraine). Ponadto muzeum zmieniło zafałszowaną przez imperialną propagandę nazwę obrazu francuskiego impresjonisty Edgara Degasa – dawniej „Rosyjskie tancerki” zostały przemianowane na „Tancerki w ukraińskich strojach”. W marcu 2023 roku amsterdamskie muzeum Stedelijk zaczęło przedstawiać Kazymyra Malewycza jako artystę ukraińskiego.

Droga Ukrainy w walce o integralność terytorialną, rozwój instytucji i postępową przyszłość wciąż trwa. Wiele ze wspomnianych reform udowodniło swoją skuteczność i zostało utrwalonych w prawodawstwie; niektóre pokażą efektywność oraz obszary wymagające dopracowań dopiero w przyszłości. Pomimo czasami niedoskonałych wyników, błędów i zewnętrznych czynników, które utrudniały postępy, ostatnie 10 lat to okres przełomowych zmian dla Ukrainy oraz dowód wytrwałości i zaangażowania ukraińskiego społeczeństwa.