Sağ Salim Dön: Ukrayna Ordusuna Yardım

2014 baharında, Doğu Ukrayna’da savaşın başlamasıyla birlikte, birçok gönüllü kuruluş kuruldu. “Sağ Salim Dön” fonu da, işte bu gönüllülük platformlarından biri. Organizasyon, Kıyiv’den bir BT uzmanı olan Vitaliy Deynega tarafından kuruldu. Vitaliy, orduya yardım etmeye kurşun geçirmez yelek satın alarak başladı; yeleklerin üzerine sponsorların isimlerini ve kısa süre sonra Facebook grubunun adı haline gelen “Sağ Salim Dön” cümlesini yazıyordu. Daha sonra bu cümle, kurucuları kamu aktivistleri Viktoriya Stokratyuk ve Olga Reshetylova’nın da olduğu vakfa da ismini verdi.

Hayır vakfının altı yıllık başarılı çalışmasından sonra, 2020 baharında Vitaliy Deynega, kuruluşun yönetimini gazilerle ilgili işlerden sorumlu eski bakan Oksana Kolyada’ya devretti. Ancak birkaç ay sonra, Oksana Hanım vakfın başkanlığından istifa etti ve sonbaharda, eski Deniz Kuvvetleri askeri, 29 yaşındaki gönüllü Taras Çmut “Sağ Salim Dön”ün başkanı oldu. On yedi yaşındayken Taras, çevrimiçi medya “Militer”i (Ukr. «Мілітарний») yarattı. Asker olmayı hayal ediyordu ve savaş başladığında aktif olarak medya üzerinde çalışıyor, orduya gönüllü olarak yardım ediyordu; daha sonra kendisi de askerliğe gitti.

Genç adam tâ 2015 yılından beri “Sağ Salim Dön” fonundan haberdardı. Üç yıl sonra analitik departmanına katıldı. Şimdiyse kuruluşun başkanı olarak Taras, “Sağ Salim Dön”ün bir vakıftan daha fazlası olduğunu söylüyor. Facebook sayfasının üç milyondan fazla takipçisi olmasının yanı sıra vakıf, kendi medyası ve analitik merkezi olan bir organizasyona dönüştü ve Ukrayna’nın ulusal güvenlik ve savunma sektöründe sistematik bir şekilde olumlu etkiler bırakmaya başladı.

“Sağ Salim Dön” Nasıl Çalışıyor

Örgütün ana ilkeleri apolitiklik ve raporlamada şeffaflıktır. Fon, çeşitli para transfer sistemleri aracılığıyla bağış toplamakta olup, bağış kutuları aracılığı ile para toplamamaktadır. Bağışlar ve harcamalarla ilgili yıllık raporlar (satın alınanların fotoğrafları ve ilgili belgelerle birlikte) açık kaynaklarda mevcuttur. Taras, genel çalışma prensiplerinin yanı sıra, ekibe alınacak bireylerin seçimi konusuna da büyük önem veriyor. Bu konuda, potansiyel bir ekip üyesinin sadece mesleki yeterlilikleri, bilgisi ve deneyimi göz önünde bulundurulmuyor. Zira işe alınacak kişi, kuruluşun değerlerine karşı da sorumluluk duymak durumundadır.

Taras, sorumluluğun, vakfın bir parçası olmak isteyen birinin en önemli özelliklerinden biri olması gerektiğini söylüyor. Çünkü “Sağ Salim Dön” alabildiğine büyük sorumluluğu olan bir kuruluş.

— Eğitim verdiğimiz askerlere, getirdiğimiz yardıma, bu yardımı kullanacak son askere kadar, herkes için faydalı olmak adına topladığımız her Hryvnya’ya karşı taşıdığımız bir sorumluluk bu.

Mülakatın son aşamasında, tüm adaylar bir poligrafa, yani yalan dedektörüne tabi tutuluyor. Taras, bu denetimi düzenli olarak yapmayı planladıklarını söylüyor. Bu yaklaşım, “herkesin büyük ve açık bir mekanizma gibi çalışması” açısından önem arz ediyor.

Bugün fonda 24 kişi çalışıyor. Bunların yarısı, Rusya-Ukrayna savaşına farklı yıllarda katılmış, çeşitli rütbelerdeki asker ve subaylardan oluşuyor.

— Maaşlar açısından rekabetçi değiliz ve önümüzdeki yıllarda da rekabetçi olmamız pek olası değil. Bizden sayabileceğimiz, aidiyet duyan insanlar arıyoruz ve bu takımla birlikte olma isteği, sürekli gelişme, öğrenme isteği ile ilgili. İşte, bu noktada kendini geliştirme mefhumu doğuyor.

Fon, analitik, askerî, medya ve gaziler olmak üzere dört ana bölümden oluşuyor. Askerî bölüm, orduya tedarik ve çeşitli kursların sağlanmasıyla, medya bölümü ise işle ilgili iletişim ve raporlama ile ilgileniyor. Gaziler bölümü rehabilitasyon ve gazilerin yeniden entegrasyonundan, yarışmaların organizasyonundan sorumluyken, analitik departmanı güvenlik ve savunma sektöründe analitik bilgi üretiyor. Ayrıca video ve sesli reklamlardan, halkla ilişkiler kampanyalarından, partnerlik programlarından sorumlu bir kreatif departman bulunuyor. Bunlara ek olarak fonun bir de idari departmanı var.

Her departmanın kendi yöneticisi var. Bunun başlıca örneklerinden biri, askerî departmanın yöneticisi, eski asker Andriy Rımaruk. Askerî departman birkaç kilit alanla ilgileniyor: mayın güvenliği, keskin nişancılık, kapalı pozisyonlardan ateş etme, evde bakım, dronlar. Departman doğrudan askerler ile çalışıyor: eğitmenler birimlere giderek bir ihtiyaç listesi oluşturuyor.

— Aslında, fon yılda yüz binlerce kilometre yol kat ediyor. Bir keresinde, bir araba başına yıllık aşırı büyük rakamın, 60-80 bin kilometrenin düştüğünü hesaplamıştım. Kaldı ki çok fazla yolculuk var ve hepsini optimize etmeye çalışıyoruz. Böylece tek bir yolculuk boyunca cephenin yarısını bir seferde geçiyoruz ve bir aylık ihtiyaçları karşılıyoruz.

Bu gibi bir fondaki işler, sıradan çalışma saatleri ile yönetilemez, ancak herkes sorumluluk alanını bilir. Taras’a göre bu iş hayli zor, çünkü boş zamandan ferâgat gerektiriyor ve bazen izin ya da tatile dahi olanak vermiyor. Fonda çalışmak, daimî mücadele ve çetin zorlukları da gayri ihtiyarî olarak beraberinde getiriyor.

— Bir yerlerde alevlenen bir cephe varsa, o zaman hepimiz seferber olacağız demektir.

Taras Çmut, fon için en zor dönemlerden birinin, COVID-19 pandemisinin başlamasıyla geldiğini hatırlatıyor. Bu dönemde “Sağ Salim Dön” vakfı, cephede topluca PCR testi yaptırılmasına karar verdi. Analitik departman, bölümlerin büyük çoğunluğu için bir test stratejisi geliştirdi. Çünkü bir bölük hastalanınca “insanlar aradan çıkıyor ve savunmada kötüye kullanılabilecek bir açık oluşuyor.”

— Bu tür süreçler, günün saatinden bağımsız olarak tam katılım gerektirir. Bu ekip çalışmasıyla ve kazanımlarımıza, işimize kendimizi adamamızla ilgili. Ve bu bizim için önemli. Yani bu, işe gelip tüm gün oturduktan sonra eve gitmekten daha fazlasını gerektiriyor.

Organizasyon, çalışan eğitimine özel bir ilgi gösteriyor. Her altı ayda bir yönetim, liderlik, idarecilik dersleri alınıyor. Evde bakım, drone yönetim vs. içeren genel bir ekip eğitimi var. Organizasyon kurumsallaşıyor, yeni yapılar ve bölümler oluşturuluyor.

— Geçen yıl organizasyon yapımız değişti ve bir denetleme kurulu oluşturuldu. Artık uluslararası kuruluşlarla, bize yardımcı olan ortak ülkelerin hükümetleriyle daha etkin bir şekilde çalışıyoruz, birçok uluslararası proje gerçekleştiriyoruz.

Savaş Değişiyor. İhtiyaçlar da Öyle

“Sağ Salim Dön” ofisinin küçük bir köşesinde, askerlerin hayatlarını kurtaran askeri “ganimet”lerin bulunduğu bir stant var. Burada gece lambaları, termal kameralar, pulsarları vb. eşyalar görülebiliyor.

— Herhangi normal kuruluş gibi, böyle sürekli bir kaos modunda çalışıyoruz, bu yüzden sürekli olarak bir şey bize geliyor, gidiyor, temin ediliyor, veriliyor vb. Ve zaman zaman, savaştan dönenler bazı “ganimetler” getiriyorlar: bazen tahrip edilmiş ekipmanımız, bazen her nedense burada sakladığımız başka şeyler… Neden sakladığımızı bilmiyorum. Artık gelenek oldu.

2014 yılında “Sağ Salim Dön”, termal kameralar, dron, arabalar, kurşun geçirmez yelekler satın alıyordu. Ama Taras’ın dediği gibi, “savaş değişir, ihtiyaçlar değişir.” Şimdi faaliyetlerini genişleten vakıf, silahlı kuvvetlerin, güvenlik ve savunma sektörünün sistemli reformuna katılıyor, analitik üretiyor, gazileri destekliyor ve medya ile çalışıyor.

Şimdi “Sağ Salim Dön” iki tüzel kişilikten oluşuyor: biri kamu kuruluşu, diğeri yardım vakfı.

Gerekli teknik ve malzeme desteğinin satın alınması ve cepheye teslim edilmesi, halen vakfın ana çalışma alanı. Fon verilerine göre, 2021 itibariyle çatışma hattında bulunan Silahlı Kuvvetler’e bağlı her bir tugayın neredeyse %50’si, “Sağ Salim Dön” tarafından temin edilmiş termal görüntüleme ekipmanı ile donatılmış. Sahaya çoğunlukla gece optikleri (infrared nişanlar, termal kameralar) gönderiliyor. Vakfın faaliyetinin ilk altı ayında organizatörler, ordudan cihazların hayatlarını kurtardığına dair yüzlerce arama almış. Kuruluş, optiğe ek olarak taşınabilir radyolar, GPS-navigatörleri, nişangahlar, saldırı zırhı, üniformalar, insansız hava araçları, gemiler için radarlar sağlıyor.

2016 yılına kadar teknik araçların teslim süreci oldukça basitti: ekip oraya gidip, cihazları teslim edip dönüyordu. Sonra ise bu ekipman sıkça internette satışa çıkıyordu veya kayboluyordu. Durum böyle olunca yardım vakfı, ekipmanı geçici olarak vermeye ve değerli cihazları “Sağ Salim Dön” etiketi, Ukraynaca ve İngilizce “Satılık değildir” ibaresi ve bir de seri numara ile etiketlemeye karar verdi.

Fon bir talep aldığında, ilk önce geçerliliğini kontrol ediyor. Taras, önce ekipmanın devletten temin edilip edilemeyeceğini kontrol ettiklerini ve mümkünse bu şekilde temin edilmesine ön ayak olduklarını söylüyor. Mümkün olmadığı halde ise fon ayırıp şeffaf bir şekilde satın alma işlemini düzenliyorlar. Süreç kayıt altına alınıyor, raporlar hazırlanıyor, sitede raporlar yayınlanıyor, eğitim için eğitmenler gönderiliyor.

— Herhangi bir şey temin ettiğimiz bir tabura, ya da tugaya gidebilir ve şunu sorabiliriz: “Bu termal kameraların, dürbünlerin, tabletlerin, arabaların nerede olduğunu gösterin; (sağladığımız) her şeyi gösterin!” Yok edilmiş şeyler varsa “Tamam, kayıt silme belgesi, ya da fiziksel olarak yok edilip edilmediğini gösterin; nerede, ne zaman ve nasıl…” Eğer durum buysa, o zaman “Bu termal kameranızın bir parçası. İşte görüyorsunuz, kurşun yedi” gibi cevaplar alıyoruz, “Yok, bir yerdeydi de, nereye kayboldu, bilmiyoruz” gibi vakalar neredeyse yok. Etkili yardım işte budur.

Tugay değişimini takiben ekip, tüm ekipmanı toplar ve bakım-onarım veya temizlik için tesise getirir. Bu nedenle vakıf, GOL (Gönüllü optik laboratuvar) ile yakın işbirliği içinde çalışıyor. Optiklerin, termal kameraların onarımına yardımcı oluyorlar. Ekipman tamir edilemez halde ise, başka bir işlev görmek üzere geri dönüştürülüyor.

Ekipman bakımdayken, bir öncekinin yerine geçen tugay yedek ekipmanı alıyor. Taras, bu şekilde “Sağ Salim Dön” teknik ekipmanlarının mümkün olduğunca döngüsel olarak cephede mevcut kaldığını söylüyor.

Kuruluş, ayrıca donanım için kendi Armor yazılımını geliştirdi. Bu program, silahın ateş açma anına kadar nişan alma süresini en aza indiren balistik bir hesap makinesi. Armor programı ile harita üzerinde ekipman ve mühimmat türü seçip, vurulacak hedefi işaretleyerek, tabletle ne yapılması gerektiği hesaplanabiliyor. Örneğin, silahı sağa veya sola çevirmek gibi.

Bu programı yazanlardan biri de Andriy Moruga. Moruga’nın temel görevi, orduya piyade ve topçu silahlarının uygun şekilde ayarlanmasını öğretmek, taktik ve teknik özellikleri ve kullanımdaki nüanslar hakkındaki bilgilerini derinleştirmek ve Armor programını kullanma becerisi kazandırmak. Eğitmenler, fonun satın aldığı, yazılım yüklü olan tabletleri yalnızca askerler tüm eğitim kursunu tamamladığında dağıtıyor.

Bu program, bir yandan “Ateş!” komutundan gelen asıl ateş açılmasına kadar geçen süreyi, diğer yandan askerin zihinde veya bir defterde yapması gereken matematiksel hesaplamaların sayısını azaltıyor ve mühimmatın ağırlığıyla hava koşullarını da dikkate alarak her şeyin mümkün olduğunca doğru hesaplamasına olanak tanıyor. Andriy, böylelikle askerlerin hedefin nerede olduğunu bildikleri sürece, hedefi görmeden dahi kusursuz bir isabetlilikle vurabileceğini söylüyor.

“Sağ Salim Dön” kuruluşu, küresel güvenlik sorunlarının analizine, araştırmasına ve çözülmesine kayda değer bir çaba ve vakit ayırıyor. Kuruluş, savunma tüzüklerinin yazılması ve yasa tasarılarının hazırlanması ile de ilgilenmekte.

— Diğer tüm benzer kuruluşlara kıyasla sahip olduğumuz avantaj, muhtemelen, Ukrayna’da her düzeydeki birliğe erişimi olan ve talep üzerine nesnel, güvenilir bilgi sağlayabilen tek kuruluş olmamız. Biz bağımsızız, tamamen çeşitlendirilmiş finansmana sahibiz; devletten, iş, çevre, bağışçılardan, herkesten bağımsızız.

Fon, topçular, keskin nişancılar ve tankçılar için bir dizi eğitim programı başlattı. Tıbbi projeler arasında ön cephe hastanelerinin, saha hastanelerinin ve reanimasyon araçlarının donatılmasının yanı sıra, bireysel ilk yardım çantalarının tedariği de yer alıyor. Vakıf, orduya psikolojik yardım sağlıyor, cepheye çocukların yaptığı çizimleri gönderiyor. Doğu Ukrayna’daki savaşla ilgili belgesellerin yapım çalışmalarına başlanması için de adımlar atılıyor. Taras’a göre en önemli kurslardan biri ise mayın güvenliği kursu.

— Savaş konumsal bir aşamaya geçtiğinde patlama sayısı artar. Donbas, düzensiz ve yoğun bir şekilde mayınlanmış; mayın temizleme işlemi on yıldan fazla sürebilir. Mayınlardan kaynaklanan kayıpların sayısı %20 ila %30 arasında. Mayınların kimin olduğu önemli değil; kendi mayınlarımız, düşmanın mayınları, 2014’ten kalan mayınlar, İHA ile atılan mayınlar… Çok mayın var.

Kuruluşta metal dedektörleri ve diğer mayın tespit araçlarının kullanımı konusunda eğitim veren, iki eski muvazzaf mayın güvenliği eğitmeni var. Eğitim programı, simülasyon ve pratik bileşenleri içeren eğitim modüllerine ayrılıyor. Örneğin, mühendislik ekipleri, patlamadan sonra tahliyenin nasıl gerçekleştireceğini ve mayın patlamasından sonra ilk yardımın nasıl sağlanacağını öğreniyor.

— Harp meydanında ortaya yeni bir şey çıkması durumunda onu hemen müfredatımıza dahil ediyoruz. Böylece işimizde esneklik sağlıyoruz. Devlet müfredatında (bir şey) değiştirene kadar, savaş sırasında her şey beş kez değişir.

Vakıf, Ukrayna’da ve uluslararası çalışan projeler ile aktif olarak işbirliği yapıyor. Küresel eğitim alanında çalışan bir uluslararası örgüt olan IREX ile ortaklaşa birkaç program başlatılmış olup, Vidrocennya (Rönesans) Vakfı’ndan da analitik destek alınıyor. Bu yıl, Ukrayna Savunucuları Günü vesilesiyle, “Sağ Salim Dön” vakfı, en eski ortaklarından Uklon ile ortak bir proje başlattı.

Kuruluş için önemli işlerden biri gazilerin rehabilitasyonu ve yeniden entegrasyonları. Gaziler Bölümü 2018’de kuruldu ve ekip, savaşın bir gün sona ereceğini ve çok sayıda gazi, savaşçı ve yetim bırakacağını iyi anlıyor. Bu nedenle “Sağ Salim Dön” bu toplumsal sorunu yavaş yavaş çözmeyi bir misyon olarak görüyor. Şu anda bölümün kilit önem taşıyan iki alanı var: gazi sporları ve gazilere özel işletmeler. Gazi sporları çeşitli spor etkinlikleri aracılığıyla, özellikle paralimpik tarzda uluslararası bir spor etkinliği olan Invictus Games üzerinden yürütülüyor.

— Fiziksel olarak ağır yaralanan ve yarışmalarımıza katılarak normal hayata dönme fırsatı bulan kişilerin örnekleri var. Tamamen yatan, yıllarca kalkmayan ama şimdi yürüyen, koşan ve dolu dolu bir hayat yaşayan insanlar var. İntiharın eşiğinde olup, şimdi başkalarına tüm bu sorunların nasıl üstesinden gelineceğini öğreten insanlar var.

Diğer bir alan da gazilerin işlerinin kalkınması. Vakıf, mentorluk programları, kurslar, hukuk danışmanlığı sunuyor ve sosyal ağlarda tanıtıma yardımcı oluyor. Taras, ekibiyle beraber Ukrayna’yı savunanların işlerini destekleyen bir yasa çıkarılmasını hedefliyor ve gazilerin üretimi olan ürünleri mağazalarda “Ukrayna Savunucuları tarafından yapılmıştır” etiketi ile görmek istediğini söylüyor.

— Ukrayna’da gelişmekte olan ve büyümek isteyen çeşitli birçok gazi işletmesi var. Tabii ki, bunu teşvik etmeye çalışıyoruz. Kimi zaman sadece eğitime ihtiyaç var. Yani bir kişi belirli bir seviyeye ulaşır ve onun uzmanlığa, iş eğitimine ihtiyacı olur,biz de ona bu konuda yardımcı oluruz.

Birlikte Tarih Yazalım

“Sağ Salim Dön” fonu, “Birlikte Tarih Yazalım” sloganıyla yola çıkılan resmi bir misyona sahip. Taras, bunun, Ukrayna’yı savaş sırasında olası tüm alanlarda daha iyi bir konuma getirmekle ilgili olduğunu açıklıyor. Ancak gönüllüye göre bu, insanlar olmadan mümkün değil. 2014 yılında, vakıf çalışmaya henüz başladığında bile ilgi gösterenler ortaya çıktı, ardından diğerleri de geldi. Bunun sonucunda savaşın gidişatını etkilemek ve Ukrayna’ya yardım etmek için, ortak bir amaçta birleşen yüzlerce insandan oluşan bir gönüllü topluluğu oluştu.

— 2014 gönüllü hareketi, başka yapacak bir şeyimiz olmadığı için değil, 1991’den bu yana devlet tarihi boyunca, savaş kapıya dayandığında ordunun ve devletin buna hazır olmak adına çoğunlukla hiçbir şey yapmadığı için ortaya çıktı. Ve insanlar devletin işlevini üstlenip, fon toplamak, dışarıdan yardım getirmek, orduya yardım etmek, hizmet etmekten daha iyi bir fikir bulamadılar ve harekete geçtiler.

Ancak Taras Çmut, bunun çarpık bir gönüllülük modeli olduğuna inanıyor. Zira bu haliyle devlet ödevlerini sivil-demokratik kontrol yerine gönüllüler ifa etmekteler. Bununla birlikte Taras, gönüllü hareketinin de değişimin olumlu bir itici gücü olduğunu ve olmaya devam ettiğini ekleyerek, Ukrayna’da her şeyi yapabileceğinizi, değiştirebileceğinizi, ancak bunun için büyük bir istek ve sabra sahip olmak gerektiğini özetliyor.

Gönüllü hareketi Maydan’da ve daha önce de vardı. Bu sadece savaşla ilgili değil. Hayvanlar, evsizler, çevre, ağaçlar ve daha birçok konuyla fiilen meşgul insanlar, tüm bu hareketin önemli bileşenlerini oluşturuyorlar ve her biri kendi çevresinde, kendi uzmanlık alanında önemli işler yapıyor. Ve işte bu küçük topluluklar, büyük bir devletin harekete geçmesi için hükümete yeterli ölçüde bir baskı uygulayabilir.

Vakıf sürekli olarak yeni gönüllüler alıyor ve metin yazmak, web sitesi işletmek vb. herhangi yardımı kabul etmeye hazır. Bazen gazi spor etkinlikleri için de gönüllülere ihtiyaç oluyor. Taras, yardıma her zaman ihtiyaç duyulduğunu ve sistemi değiştirmek kolay olmadığı için bazen işlerin pek de iyi gitmediğini, içinden pes etmek geldiğini ve zaman zaman tükenmişlik hissettiğini söylüyor. İnsanlara 2021’de orduya ekipman satın almak için neden hala fon gerektiğini açıklamanın çok zor olduğu itiraf ediyor. Ancak cepheyle bağlantısı onu kişisel olarak motive ediyor: ayda bir defa ordunun neye ihtiyacı olduğunu ve fonun nasıl yardımcı olabileceğini görmek ve anlamak için cepheye gidiyor.

“Sağ Salim Dön”, sistemi değiştirmek ve birlikte yaratmak için yıllık stratejiler oluşturuyor; hedefler, amaçlar belirliyor ve projeler geliştiriyor. Taras, bunun iyi bir sonuç elde etmek için atılması gereken net eylemlerin ve adımların anlaşılması adına önemli olduğunu söylüyor. Bir sonraki adım, uluslararası bir iletişim departmanı oluşturmak.

— Toplanan bağıştan sağlanan yardım miktarına, yapılan tatbikatlardan eğitilen askerlere ve daha fazlasına kadar her şey için belirli bir sistem var. Ve her şey bu şekilde sistematize durumda. Şimdi ortak hükümetlerle daha da sistemli bir şekilde çalışmak için uluslararası bir departman kurmayı planlıyoruz, zira böyle bir talep var. Her hafta NATO danışmanları ve Amerikalı analistler ile toplantılar düzenliyoruz.

Taras, Ukrayna toplumunun birliğine inanıyor ve Rusya’nın yanlış hesaplara kapıldığını belirtiyor. Devletin kaybedilmesine mani olan toplumun ta kendisi.. Gönüllüler ve askerler, ihtiyaç olduğu sürece toplumun birlik içinde olacağından emin.

— 2014’te gönüllü kuyrukları çok uzundu. Gerekli olduğu sürece, 2021’de, ya da 2022’de de bu durum mutlaka aynen sürecektir. Gerektiğinde çok sayıda insan yeniden seferber edilecek, ekipmanları çalıştıracak ve onaracak, borşç pişirecek, kurşun geçirmez yelek temin edecek, asker kayıt ofislerindeki kuyruklarda bekleyecek. Ve Ukrayna toplumunu muhtemelen diğerlerine kıyasla benzersiz kılan faktör işte budur.