Ukrayna’da yaşayan Ahıska Türkleri kimdir?

Ukrayna Ahıska Türkleri “Vatan” Derneğinin kurucusu ve Başkanı Marat Rasulov, birkaç yıl boyunca Ukrayna Ahıska Türklerinin Kurban Bayramı’nı düzenlemektedir.

Gençken Marat ve ailesi, Fergana Vadisi’ndeki trajik olaylardan sonra (1989’da Özbekistan’da Türklere yönelik acımasız saldırılar başlandı) 1990 yılında Ukrayna’nın Karadeniz bölgesindeki Vınohradivka köyüne taşındı. Marat, Vınohradivka’daki okuldan mezun oldu:

— Fergana’daki olaylardan sonra insanlar Rusya ve Ukrayna’ya taşınmaya başladılar. Çoğu daha önce askerlik yaptığı, veya bazı arkadaşların yaşadığı köylere gidip evler, iş aradılar.

Vınohradivka ve yakın köylerde buraya yerleşemeyen Çornobıl kurbanları için evler inşa edilmişti. Birkaç yıl buradaki evler boştu, bu yüzden sadece duvarlar ve çatı kaldı. Pencere yoktu, kapı yoktu.

Daha önce Vınohradivka’da bahçecilikle uğraşan, üzüm yetiştiren bir devlet radgosp (kooperatif mülkiyetini gerçekleştiren kolhozların yanında devlet çiftlikleri) vardı. Dolayısıyla köyün adı Vınohradivka’dır (“Vınohrad” Ukraynaca üzüm demektir).

Marat’ın ailesi 21 Mart 1990 yılında Vınohradivka’ya taşınıp evine Ağustos ayında yerleşti. Bundan önce birkaç ay yurtta kaldılar.

Şimdi Marat ve ailesi işi sebebiyle Kyiv’de yaşıyor, ancak hala da ebeveynlerinin yaşadığı ve çocuklarının her yaz dinlendiği Vınohradivka’yı ziyarete gelirler.

Şeriata göre bir yaşından küçük olmayacak bir koyun, bir keçi veya bir boğa kurban edilir. Büyükbaş hayvan kurban edildiğinde , bir boğa yedi kişi tarafından kesilebilir, ancak her zaman tek sayıda insan olmalı:

— Kurban Bayramı dışında Ramazan ayında da bu yapılır. Buna “kumaniye”(erzak) denir. Pirinç, tereyağı, şeker ile paketler muhtaçlara dağıtılır. Kurban Bayramında sadece Müslümanlara değil Ukraynalı komşulara da et dağıtırız. Köydeki yetimhanemize de göndeririz. Bölgedeki huzurevine de göndeririz.

Gün boyunca Ahıska Türklerinin evlerinde, salonlarda veya sokakta bayram sofrası kurulur. Bu masaya “sakü” denir, Türkiye’deki yer sofrasına benzer.

Önce erkek sonra kız çocukları bütün gün ziyaretlere giderler:

— Herkes ziyaret edilmeli. Çocuklar geldiğinde, ev sahiplerini kırmamak için masadan ikram alırlar. Birini ziyaret ederken hiç bir şey yememek ayıptır. İkram almak veya en azından çay içmek gerekir.

Bu günlerde, küçükler büyükleri mutlaka ziyaret eder. Birçok insan, ebeveynlerini, büyükanne ve büyükbabaları ve diğer akrabalarını tebrik etmek için komşu köylere gider.

Kurban Bayramı’nda yerel Ahıska Türkleri genellikle “Kurban Bayramınız kutlu olsun” söyleyerek selam verir ve kafa tokuştururlar. Marat’a göre böyle bir selamlaşma, sağlık anlamına gelir ve bir sonraki bayramda da birbirlerini selamlayabileceklerine umut verir:

— Bayramları kutlar, refah dileriz. Herkesin gelecek yıl bu zamanda iyi olmasını, gelecek yıl da bayramı tekrar kutlamasını dileriz.

Ahıska Türkleri’nin Orta Asya’da yaklaşık 50 yıl yaşadıkları için mutfakları da yöresel yemekleri etkisiyle değişimlere uğramıştır. Dolayısıyla Ukrayna topraklarında yaşayan Ahıska Türklerinin Kurban Bayramında pişirdiği en yaygın yemek, Özbek pilavıdır. Pilavı genellikle erkeklerin yardımıyla kadınlar pişirirler. Büyük kazanda koyun eti kavurup soğan, havuç eklenir. Sonradan su dökülerek pirinç eklenir ve ateşte pişirilir.

— Genel olarak kadınlarımız yemek pişirir, fakat düğünlerde, bayramlarda ana yemeği, mesela pilav, adamlar pişirir. Salatalar, tatlılar gibi diğer yemekleri ise kadınlar hazırlar. Diyelim, büyük düğün yapılacaksa köyden kadınlar gelip yemek yapmaya yardımcı olurlar. Mesela, mevlitlerde pahlava (yöresel baklava) yapılır.

Ayrıca, mantı ve pırijki (yöresel poğaça) da pişirilir. Ahıska Türklerinin Gürcü mutfağından da yemekleri var. Örneğin burada “inkal” olarak adlandırılan Hinkal yemeği burada daha ufak yapılır.

Bayram sofrasında mutlaka ya haşlanmış, ya kavrulmuş, ya fırında pişirilmiş, ya mangalda pişirilmiş “şaşlık” şeklinde et olur.. Ayrıca konuklara salatalar, milföy hamurundan yapılmış “ötmek” çöreği ve tatlılar ikram edilir.

Marat Rasulov, çocukken Özbekistan’da kutladıkları bayramları hatırlar:

— Orada yaklaşık 73 ailemiz vardı. Ama daha kalabalıktık, daha çok boğa kesilirdi. Burada daha az insanımız var bu sebeple genellikle koyunlar kesilir. Çocukken biz demir şişlerle evleri gezerek şişlerimize çiğ et toplardık. Sonra da kırda topladığımız eti ateşte pişirirdik.

Ukrayna’da Ahıska Türkleri

Ahıska Türklerinin Ukrayna topraklarındaki yerleşimleri, 1989 yılından beri Özbekistan’daki çatışmalar sonucunda görünmeye başladı.

Ahıska Türkleri, Gürcistan’ın güney ve güneybatıdaki Ahaltsıhe, Adigeni, Aspindza ve Cavaheti bölgelerinden gelen Türklerin soyundan geliyorlar.

Bazı araştırmacılar, Ahıska Türklerinin etnik olarak İslam’a geçmiş Gürcüler olduğuna inanır. Diğerleri ise onlara sınırda yaşadıkları için Gürcülerin etnografik özelliklerini alan Türkler der.

Kasım 1944’te Gürcistan SSC’sindeki Ahıska etnik grubu, vatan haini olarak ilan edildi ve ikamet yerini değiştirme hakkı olmaksızın Orta Asya’ya sürüldü. Güney Gürcistan’daki iki yüz köyün tüm nüfusu (100.000’den fazla insan ve o sırada cephede bulunan 40.000’den fazla asker) Stalin’in hain halkları sürgün etme politikası uyarınca Özbekistan’a sınır dışı edildi.

Tüm Ukrayna Ahıska Türkleri “Vatan” Birliği’nin kurucularından olan Marat Rasulov’un amcası Paşali Sultanov, üniversitede okurken sürgün nedenini öğrenmek için kütüphanede belgeler bulmaya çalıştığını hatırlıyor. Sürgünün nedeninin göç olduğunu ancak 1989’da bir hukuk gazetesinde okudu. Güya, Türkler sınırı çok sık geçtiği için sürgün edildi.

Resmi belgelerde ayrıca Ahıska Türklerinin düşmanlarla işbirliği yapmakla , kaçakçılık yapmakla ve Türkiye için ajan toplamakla suçlandıkları belirtildi:

— Sınır sözde sınırdı. Savaş sırasında yaklaşık 41.000 Ahıska Türkümüz cepheye çağrıldı. Onlardan sadece 14.000 geri döndü. 1 Ocak 1953’te 14.000 kişiden 3.500’ü kaldı.

1989 yılında Ahıska Türkleri ikamet yerlerini yeniden değiştirmek zorunda kaldı. Özbekistan’ın Fergana Vadisi’nde yaşadıkları bölgelerde kanlı katliamlar kışkırtıldı. Bu etnik çatışmanın nedenlerini çok az kişi açıklayabilir. O zamanın olaylarının çarşıdaki bir çekişmeden, mafyalar arasında bir kavgaya ve hatta siyasi bir komploya kadar beş farklı versiyonu var.

Paşali Sultanov kendi versiyonunu paylaşıyor:

— Fergana’da küçük bir çatışma çıktıktan sonra insanlar ayaklandı. Bütün bunlar yatıştığında, özellikle kavga için mahkumların getirildiği ortaya çıktı. Kavgaya karışanların yüzde beşi bile yerli Özbek değildi. Bunlar yeni gettirilenlenlerdi.

2014 yılında Doğu Ukrayna’da yaşanan çatışmalardan önce Ukrayna’da yaklaşık 10.000 Ahıska Türkü yaşıyordu. Karadeniz bölgesinin dışında Zaporijjya, Tavriya, Slobojanşçına, Poltava ve Bessarabiya’ya yerleştiler.

Bu nedenle Dünya Ahıska Türkleri Derneği temsilcileri bu bölgeye gelip Sovyet geçmişinden dolayı burada kaybolmaya başlayan kutlama geleneklerini yeniden canlandırmak için Ukrayna Ahıska Türkleri topluluğuna destek vermektedirler.

2019 yılında, Ahıska Türklerinin Orta Asya’ya sürgününün 75. yıldönümü anıldı. Marat, Sovyet geçmişinin toplumun gelişimini etkilediğine dikkat çekiyor. Türkiye, Gürcistan ve Ukrayna gibi Sovyet mirasına sahip olmadığından dolayı Ahıskalıların dünya görüşleri Türkiye’de yaşayan Türklerin görüşlerinden farklıdır. Ama aynı zamanda birçok ortak yönleri de var çünkü hala aynı köklere ve geleneklere sahipler.

Pashali, dilin de değiştiğini ekliyor:

— Türklerle çalıştığımda onlarla konuştuğumda pek fazla kelime anlamıyorum. Onlarla daha sık İngilizce iletişim kuruyorum.

Derneğin merkezi İstanbul’dadır. Marat Rasulov’un başkanlığındaki Ukrayna temsilciliği ise Kyiv’dedir.

Ahıska Türkleri Derneği ayrıca çocuklara Türkiye’de eğitim konusunda yardımcı olmakta, sporculara finansman sağlamakta ve Ukrayna’daki Türk toplumunu desteklemektedir.

Karadeniz bölgesindeki Türk köylerinin her birinin kendi camisi vardır. Çok fazla insan olduğu için Kurban Bayramı kutlamaları her toplulukta ayrı ayrı gerçekleşir. Köyler birleşirse bayram namazını kılmak isteyen herkes camiye sığmaz.

Marat, Ukrayna’nın farklı bölgelerinde yeni ibadethanelerin ve camilerin açıldığını anlatıyor. Örneğin, Kyiv’e ilk taşındığında şehirde sadece birkaç cami vardı. Ama şimdi şehrin hemen her semtinde bir ibadethane var:

— Çok şükür Ukrayna’da bununla ilgili bir sorun yok. Çünkü örneğin Rusya’da bir cami açmak çok zor. Çok sayıda belge gerekiyor ve her şey sıkı kontrol altında, çok zor.

Marat Rasulov, 1990’larda, taşındıktan hemen sonra ailesine yerli Ukraynalılar tarafından nasıl yardım edildiğini hatırlıyor:

— Önce bir yurtta kaldık ve ilk günlerde insanlar bize süt, peynir, yumurta gibi yiyecek getirdiler. Bizi böyle karşılamaları çok güzeldi. Elbette biz bunu asla unutmayacağız, hep hatırlıyoruz ve her zaman minnettar oluruz.

Paşali Sultanov, Ukrayna’da rahat yaşadığını ve Türkiye’ye taşınma niyetinin olmadığını söylüyor. Yerel düzene alışmış, çocuklarını hem Türkiye hem de Ukrayna vatanseverleri olarak yetiştiriyor.

Marat, anavatanları Ahıska olmasına rağmen Ukrayna’da yaşadıklarını, buranın ikinci vatanları olduğunu söylüyor.

— Kyiv’de bende her yerde Ukrayna ve Türk bayrağı mutlaka olur. Çocukluklarımı burası onların da vatanı, bu onların da bayrağı söyleyerek yetiştiriyorum. Bilsinler, sevsinler ve saygı duysunlar diye.