Μπεζβόδιβκα: τύμβοι ή αστρονομικά παρατηρητήρια?

Ακόμη και στην αρχαιότητα, οι άνθρωποι δεν περιόριζαν την άποψή τους με τον ορίζοντα της γης, αλλά παρακολούθησαν τα ουράνια σώματα και προσπάθησαν να κατανοήσουν τους κανόνες της κίνησης τους. Σε διάφορα μέρη του κόσμου δημιουργήθηκαν πρωτότυπα σύγχρονων αστρονομικών παρατηρητηρίων, όπου αντί των τηλεσκοπίων χρησιμοποιήθηκε ένα σύστημα σήμανσης. Λόγω της ακριβούς θέσης τους, οι σημάνσεις (τεχνητά λοφίσκο, μονόλιθοι κ.λπ.) επισήμαιναν στον ορίζοντα τα σημεία της ανατολής και της δύσης του ήλιου και άλλων λαμπρών σωμάτων του ουρανού.

Φυσικά, ο σκοπός της κατασκευής τέτοιων παρατηρητηρίων ήταν καθαρά πρακτικός. Οι αρχαίοι άνθρωποι προσπάθησαν να κατανοήσουν τις ειδικές ημέρες καθ ‘όλη τη διάρκεια του έτους, πότε η νύχτα ή η μέρα γίνεται μακρύτερη, πότε είναι καλύτερο να φυτεύεις και να συγκομίζεις, πότε πλημυρίζουν οι ποταμοί και πότε είναι καλύτερο να ζητήσεις απ’ τους θεούς ένα επιτυχημένο έτος.

Ταυτόχρονα, η δημιουργία ενός τόσο μεγάλου και ακριβού συστήματος παρακολούθησης κατά την παλιά εποχή ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Πρώτον, είναι δύσκολο φυσικά να ρίχνεται τόσα χώματα, να σκάβονται κανάλια ή να μεταφερθούν τεράστιοι λίθοι χωρίς ειδικό εξοπλισμό και μηχανήματα. Δεύτερον, δεν είναι εύκολη η επιλογή της ακριβής τοποθεσίας και η συσχέτιση αυτών των αντικειμένων σε μεγάλες αποστάσεις. Επομένως, η ύπαρξη ενός τέτοιου μνημείου μπορεί να μαρτυρεί το γεγονός ότι υπήρχε ένας αναπτυγμένος πολιτισμός σε αυτή την περιοχή.

Η επιστήμη που μελετά παρόμοια μνημεία ονομάζεται Αρχαιοαστρονομία. Αυτή η διεπιστημονική επιστήμη προέκυψε στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα και ενδιαφέρεται για τις αστρονομικές ιδέες που είχαν οι άνθρωποι στην αρχαιότητα και πώς αυτές οι πεποιθήσεις επηρέασαν τον πολιτισμό τους.

Σε όλο τον κόσμο υπάρχουν πολλά ιστορικά μνημεία που μελετούν την Αρχαιοαστρονομία. Ένα από τα πιο γνωστά είναι το Βρετανικό Στόουνχεντζ, που είναι καταχωρημένο στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Συζητήσεις σχετικά με την περιγραφή αυτού του συγκροτήματος από μονόλιθους, περιβαλλόμενα από το χαντάκι συνεχίζονται και σήμερα. Ωστόσο, το γεγονός ότι το Στόουνχεντζ είναι προσανατολισμένο με κύριο άξονά του προς σημείο της ανατολής του ήλιου κατά το θερινό ηλιοστάσιο, επέτρεπε στον Βρετανό αστρονόμο τον Gerard Hopkins να θεωρεί πως το Στόουνχεντζ ήταν ένα τεράστιο αστρονομικό όργανο. Πιστεύεται επίσης ότι αυτό το μνημείο θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως τάφος ή ναός. Όπως Zorats-Karer στην Αρμενία ή Πετρώματα Ολέννι στη Μογγολία, το Στόουνχεντζ ανήκει σε μεγαλιθικά δομές χαρακτικές για το 4-3 αιώνα π.Χ. στην Ευρώπη και αργότερα στην Ασία και την Αφρική.

Μπεζβόδιβκα

Το σύστημα των κουργάν, το οποίο ο Ολεξάνδρ Κλύκαβκα αποκαλεί ως αστρονομικό παρατηρητήριο, βρίσκεται κοντά στο εγκαταλελειμμένο χωριό Μπεζβόδιβκα, μόλις 6-8 χιλιόμετρα από την πόλη Ιτσνιά.

Τα αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν ότι η περιοχή της Ιτσνιά κατοικήθηκε από ανθρώπους πριν από 15 χιλιάδες χρόνια. Σε αυτή την έκταση υπάρχουν τρεις δεκάδες λόφους που χρονολογούνται στην V – I χιλιετία π.Χ., αρκετοί οικισμοί και αρχαίοι πόλης αυτής της περιόδου.

Για πρώτη φορά ο οικισμός Μπεζβόδιβκα αναφέρθηκε σε γραπτές πηγές στα τέλη του 18ου αιώνα. Οκτώ χρόνια αργότερα, αυτά τα εδάφη έχουν περάσει στον ουκρανό βιομήχανο και τον ζαχαροπαραγωγό στον Παυλό Χαριτόνενκο. Ο Χαριτόνενκο εγκατάστησε ένα πλούσιο αρχοντικό και τσιφλίκι σ΄ αυτά τα γόνιμα τοπικά εδάφη. Τα ζαχαρότευτλα καλλιεργήθηκαν εδώ μέχρι το 1918. Σ’ εκείνο το έτος, μετά από τα επαναστατικά γεγονότα, το τσιφλίκι της Μπεζβόδιβκας καταστράφηκε και λεηλατήθηκε.

Το χωριό Μπεζβόδιβκα αναβιώνει το 1925 υπό τη σοβιετική κυριαρχία. Ωστόσο, ήδη από τη δεκαετία του 70, οι άνθρωποι άρχισαν να φύγουν, και την δεκαετία του 1990 στην Μπεζβόδιβκα δεν υπήρχε ούτε ένας κάτοικος. Στο τέλος, το χωριό κατεδαφίστηκε για να καλλιεργηθεί εδώ η γη. Στην θέση του χωριού μείνανε ένας αδιευκρίνιστος δρόμος, που χρησιμοποιείται κυρίως από αγροτικά μηχανήματα, και ένα νεκροταφείο, όπου οι συγγενείς των νεκρών εξακολουθούν να φροντίζουν τους τάφους.

Το σύστημα λόφων βρίσκεται στο οροπέδιο Μπεζβόδιβσκε, σε υψόμετρο πάνω από 170 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το συγκρότημα από κουργάν καταλαμβάνει περίπου 20 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Η απόσταση μεταξύ των κουργάν είναι από 800 μέτρα έως 4 χιλιόμετρα και προσδιορίζονται από το κεντρικό κύκλο στα σημεία του ορίζοντα.

Με βάση την ιστορική και στατιστική περιγραφή του έτους 1874 και σύγχρονη αεροφωτογράφηση ο Ολεξάνδρ Κλύκαβκα υπολογίζει πως υπήρχαν 35 κουργάν και μέχρι τώρα παρέμεινε 14. Ο Ολεξάνδρ εξηγεί ότι οι λοφίσκοι αποτελούν το σύστημα εγγύς και απώτερο σταυρόνημα, που σηματοδοτεί τον ορίζοντα. Τα εγγύς σταυρόνημα σε ίση απόσταση από το κέντρο του συγκροτήματος και σχηματίζουν ένα κύκλο με διάμετρο 185 μ. Το απώτερο σταυρόνημα σε διαφορετικές αποστάσεις από το κέντρο του συγκροτήματος, κι όμως ο Ολεξάνδρ Κλύκαβκα σε άρθρα και ταινίες του για την Μπεζβόδιβκα περιγράφει με περισσότερες λεπτομέρειες την μαθηματική λογική που την βλέπει στις τοποθετήσεις όλων των κουργάν.

Ομάδες των λόφων έχουν τις δικές τους λαϊκές ονομασίες. Στα βόρεια, υπάρχουν δύο λοφίσκοι κωνικού σχήματος, που ονομάζονται “Όστριτσι”. Ο κεντρικός κύκλος των εγγύτατων λοφίσκων, εξηγεί ο Ολεξάνδρ, ονομάζεται “Ρόμπλεντσι” ή “Ρόμπλενι μογίλι” (ΣτΜ:.– могили – είναι ταφικό μνημείο, τεχνητό λοφίσκο, συνήθως από χώμα, ο τύμβος). Υπάρχουν επίσης δύο παράλληλα κουργάν που ονομάζονται “Ιάσκοβι μογίλι”. Μεταξύ των λόφων “Ρόμπλενι μογίλι” και “Ιάσκοβι μογίλι” βρίσκεται το κουργάν “Γορίλιϋ διδ”. Ένα από τους υψηλότερους κουργάν θεωρείται το “Οσίτσιχα”.

Ο Ολεξάνδρ Κλύκαβκα λέει ότι πολλοί λοφίσκοι καταστράφηκαν κατά την ενεργή καλληέργια της γης. Μερικά από τα κουργάν έχουν σχήμα της πλατείας, δηλαδή στο κέντρο του έχει λάκκο που περιβάλλεται από κυκλικό τοίχο. Τα υπόλοιπα είναι απλά κουργάν.

Οι απόψεις των μελετητών και των τοπικών ιστορικών για τον αρχικό σκοπό των λοφίσκων είναι διαφορετικές. Άλλοι τα αποκαλούν ταφικά κτίσματα και συζητούν την εποχή της προέλευσής τους. Υπάρχουν επίσης θρύλοι ότι τα κουργάν χρησίμευαν ως παρατηρητήρια-φυλάκια. Σύμφωνα με το συμπέρασμα της αρχαιολογικής εξέτασης από αρμόδια το 2009, αυτοί λόφοι έμεναν από νομαδικές φυλές στην πρώιμη εποχή του σιδήρου, δηλαδή στις ΙΙ-Ι χιλιετία π.Χ. Ο Ολεξάνδρ Κλύκαβκα πιστεύει πως στις διευθετημένες φυλές ήταν κατάλληλη οικοδόμηση ενός τέτοιο συγκρότημα και η εκμετάλλευση του μπορούσε να ήταν διπλή:

— Εγκατεστημένες φυλές, αγρότες, μπορούσαν να ακολουθήσουν την κίνηση των ουρανίων σωμάτων και να κρατήσουν το ημερολόγιο για να σπείρουν καλλιέργειες την κατάλληλη η ώρα, να τις συλλέγουν εγκαίρως. Για αυτούς υπήρχε μια πολύ σημαντική περίοδος, ο οποίος κυμαίνεται από την ανοιξιάτικη μέχρι την φθινοπωρινή ισημερία, όταν η ημέρα είναι μεγαλύτερη της νύχτας. Γιατί είναι ένα αστρονομικό παρατηρητήριο ορίζοντος; Με τη βοήθεια του ορίζοντα είναι πολύ βολικό να σημειωθεί η μετατόπιση των σημείων της ανατολής και της δύσης των ουράνιων σωμάτων. Αυτά τα σημεία βρίσκονται σε αρκετά μεγάλη απόσταση για να έχουν πολύ υψηλή ακρίβεια. Ωστόσο, αυτή η ακρίβεια φτάνει έως μοίρα τόξου. Στην αρχαιότητα, καταλαβαίνετε, η επιστήμη, η φιλοσοφία, η θρησκεία, δεν ήταν ακόμα χωρισμένες. Εκτός από το γεγονός ότι το κουργάν είναι ένα σημείο παρακολούθησης, μπορεί να είναι και ο τόπος ταφής ενός εκλεκτού προσώπου.

Όποια και αν ήταν χρήση του συστήματος των κουργάν τους αρχαίους ανθρώπους, τώρα αποτελεί ένα ιστορικό μνημείο της τοπικής σημασίας, η οποία απαιτεί την προστασία, διατήρηση, και ίσως ανάκαμψη. Εκτός από το πέρασμα του χρόνου, τα κουργάν της Μπεζβόδιβκας εδώ και καιρό υπέφεραν από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Θρυμματίζουν από γεωργικά μηχανήματα και άροτρα που πλησιάζουν πολύ και καταστρέφουν τη βάση τους. Το καλοκαίρι του 2018 ο Ολεξάνδρ Κλύκαβκα ανακοίνωσε ότι πολλές επιστολές του προς τους περιφερειακές αρχές και τα δημαρχεία είχε μια αποτέλεσμα και γύρω τους κουργάν σχηματίζονται ποια ζώνη ασφαλείας 5-7 μέτρα, όπου να μη περάσουν αγροτικά μηχανήματα. Τώρα λύνεται το πρόβλημα της ορατότητας των κουργάν τη σεζόν, όταν στο πεδίο μεγαλώνουν καλαμπόκια. Αναφέρεται πως αυτό το καλοκαίρι ο ιδιοκτήτης του χωραφιού, όπου βρίσκονται τα κουργάν, φρόντιζε να υπάρχουν μονοπάτια και τοποθέτησε τους δείκτες.

Ολεξάνδρ

Ο Ολεξάνδρ Κλύκαβκα που είχε σπουδάσει την αγροβιολογία, ενδιαφέρεται για την ιστορία της αρχαίας Ουκρανίας. Για πρώτη φορά ήρθε στην Μπεζβόδιβκα το 2012, εξετάζοντας την μικρή Πατρίδα της μητέρας του. Υπενθυμίζει πως εκείνη τη στιγμή στο χώρο του αρχαιολογικού συγκροτήματος το καλαμπόκι ήταν σε ύψος δύο μέτρων:

— Τα κουργάν από το δρόμο δεν φαινόταν. Περνούσα μέσα από τα παχιά του καλαμποκιού, ανέβαινα στα κουργάν, και έπειτα εκτίμησα την κλίμακα του συνόλου του συγκροτήματος.

Ο Ολεξάνδρ προηγουμένως είχε μελετήσει τους παλιούς χάρτες αυτής της περιοχής, που τον 19ο αιώνα δημιούργησε ένας επιστήμονας-γεωδεσίστας ο Friedrich Schubert:

— Είδα μια ενδιαφέρουσα ομάδα άγνωστων συμβόλων στο χάρτη. Τι μπορεί να είναι αυτό; Δεν μοιάζει με πόλης ή τύμβο. Σχετικά με αυτό το θέμα, έχτισα τη θεωρία ότι πρόκειται για ένα μακροχρόνιο αστρονομικό παρατηρητήριο. Όπως και το αγγλικό Στόουνχεντζ και το ρωσικό Αρκαϊμ.

Όταν ο Ολεξάνδρ Κλύκαβκα άρχισε να κοιτάζει το αντικείμενο ευρύτερα από τα τέσσερα κουργάν, είδε κοντά άλλα συγκροτήματα, στα οποία παρατηρήθηκε μαθηματική και αστρονομική κανονικότητα.

— Τα κουργάν βρίσκονται στα ίδια αζιμούθια, όπου ανατέλλει ο ήλιος την ημέρα του ηλιοστασίου του χειμώνα και του καλοκαιριού, καθώς και η εαρινή ισημερία. Επιπλέον, βρίσκονται επίσης σε αποστάσεις που συσχετίζονται μεταξύ τους σε ορισμένες μαθηματικές αναλογίες. Για παράδειγμα, η απόσταση από το κέντρο του συγκροτήματος έως το δυτικό παρατηρητήριο είναι 830 μέτρα. Έως την βόρεια ομάδα “Ιάσκοβι μογίλι” είναι διπλάσια απόσταση – 1660 μέτρα. Έως το νοτιοανατολικό παρατηρητήριο “Οσίτσιχα” η απόσταση είναι διπλάσια σχετικά με την προηγούμενη – 3320 μέτρα.

Όταν ο Ολεξάνδρ συγκέντρωσε αρκετές πληροφορίες για το αντικείμενο αυτό και για το θέμα της Αρχαιοαστρονομίας γενικά, είδε την ανάγκη να τακτοποιήσει αυτή τη γνώση και να τις παραδώσει στον κόσμο. Στα τέλη του 2015, ξεκίνησε το ιστορικό ερευνητικό έργο “Παρατηρητήριο Μπεζβόδιβκα”:

— Έκανα ένα απλό δικτυακό ιστόπο για το Μπεζβόδιβκα, όπου δημοσιεύω φωτογραφίες, άρθρα. Στη συνέχεια γύρισα δύο μικρά ντοκιμαντέρ για αυτό το μέρος. Το 2016, ένας από αυτούς συμμετείχε στο διεθνές φεστιβάλ αρχαιολογικού κινηματογράφου στην Ιταλία. Εγώ ο ίδιος δημιούργησα το λογότυπο της Μπεζβόδιβκας – έναν κύκλο και οκτώ δείκτες. Στην συνέχεια είχα μερικές δημοσιεύσεις στην Ancient History Encyclopedia στη Βρετανία και μία στο αμερικανικό περιοδικό Ukrainian People. Γενικά, προσπαθώ να κάνω ενδιαφέρουσα, λαμπερή την αφήγηση για την ιστορία της Ουκρανίας, η οποία δεν είναι ιδιαίτερα διανεμημένη σε βιβλία και ταινίες. Τώρα αποδεικνύεται ότι κάπως ενδιαφέρουσα περίοδο της ιστορίας μας περιορίζεται με χίλια χρόνια, δηλαδή, με την αρχή των Ρως του Κιέβου. Τι και πόσο γνωρίζουμε για ποια αρχαία χρόνια, για παράδειγμα, τι συνέβη στην επικράτεια της Ουκρανίας 2-4 χιλιάδες χρόνια πριν?

Μελετώντας τους παλιούς χάρτες, ο Ολεξάνδρ Κλύκαβκα παρατήρησε πως οι οικισμοί βρίσκονται σε κάποια απόσταση γύρω από αυτήν την περιοχή. Και σε αυτό το έδαφος, περίπου 20 χιλιόμετρα, οι άνθρωποι δεν εγκαταστάθηκαν ποτέ. Κατ ‘αρχάς, δεν υπάρχουν πηγές νερού, επειδή αυτό είναι υδροκρίτης. Κατά τα άλλα, ίσως οι άνθρωποι αισθάνονται την απαγόρευση εγκατάστασης σε ειδικούς χώρους. Την απαγόρευση, εξηγεί ο Ολεξάνδρ, παραβίασαν οι Χαριτόνενκο, όταν άρχισαν να οικοδομήσουν εκεί. Το σφάλμα του Χαριτόνενκο επαναλαμβάνεται από τους σοβιετικούς, αφού έδωσε τα οικόπεδα στους κατοίκους της πόλης Ιτσνιά. Έτσι, αναδύθηκε το χωριό Μπεζβόδιβκα, που υπήρχε για 50-60 χρόνια και δεν έμεινε ποια πέτρα με πέτρα:

— Πολλές φορές περπατούσα τα χωράφια, τα εξέταζα. Μια ένδειξη ότι οι άνθρωποι ζούσαν σε ένα συγκεκριμένο μέρος είναι η παρουσία κεραμικών, σπασμένων σταμνών. Δεν βρήκα ακόμα έναν μεγάλο οικισμό στις όχθες των ρεματιδίων. Δηλαδή, οι άνθρωποι δεν ζούσαν εδώ. Ερχόταν εδώ από όλη την περιοχή ως σε ένα ειδικό πνευματικό ή διοικητικό κέντρο. Εδώ θα μπορούσαν να πραγματοποιήσουν ορισμένες συναντήσεις, τελετές.

Ο Ολεξάνδρ Κλύκαβκα θέλει η Μπεζβόδιβκα να γίνει τουριστικός προορισμός σ’ αυτή την περιοχή. Και λέει ότι για το σκοπό αυτό πρέπει να γίνουν πολύ συγκεκριμένα βήματα, όπως εκείνα που έκαναν οι Βρετανοί για το Στόουνχεντζ:

— Κάθε λίθος του Στόουνχεντζ μπορεί να συγκριθεί με ένα τέτοιο ανάχωμα στην Μπεζβόδιβκα, καθώς εκτελεί την ίδια λειτουργία: σημειώνοντας την ανατολή και δύση του ηλίου ή του φεγγαριού. Το Στόουνχεντζ προσελκύει εκατοντάδες χιλιάδες τουρίστες. Τους προσελκύον ένα είδος μυστικισμού, ένα ενδιαφέρον μυστήριο, η ιστορία που βρίσκεται σε αυτές τις πέτρες. Σχετικά με το Στόουνχεντζ είχαν γυρίζει δεκάδες ταινίες και έχουν γραφτεί εκατοντάδες βιβλία. Έχουμε το ίδιο αντικείμενο που μπορούμε να διερευνήσουμε, το οποίο μπορεί να μιλήσει όχι μόνο εδώ αλλά και στο εξωτερικό. Και να καλέσει τους ανθρώπους εδώ για να μιλήσουμε για την ιστορία μας.

Η πρακτική της αποκατάστασης τους τύμβους είναι ευρέως διαδεδομένη, λέει ο Ολεξάνδρ. Τον 20ο αιώνα ανακατασκευάστηκε το ίδιο το Στόουνχεντζ, και σε 5 χρόνια μετά την ανακάλυψη του Goseck Circle, αποκαταστάθηκε για τουρίστες. Το ίδιο μπορεί να γίνει με Μπεζβόδιβκα. Υπάρχει περιγραφή αυτού του αντικειμένου το 1874, με το μέγεθος και την απόσταση κάθε αντικειμένου σ’ αυτή την ομάδα τους κουργάν. Χρησιμοποιώντας άλλες μεθόδους έρευνας, μπορεί να αναδημιουργηθούν τα πάντα στην αρχική τους μορφή.

— Σε παλαιότερες εποχές της ουκρανικής ιστορίας έχουν δοθεί πολύ λίγο χρόνο στα σχολεία, γενικά, στο επίκεντρο της προσοχής μας. Αλλά εκεί υπάρχουν πολλά ενδιαφέροντα πράγματα. Λίγοι μιλούν για την Αρχαιοαστρολογία στην Ουκρανία, δεδομένου της ιδέας ότι πριν από 2-3 χιλιάδες χρόνια δεν υπήρξε καθόλου ευφυής, πολιτισμένη ζωή. Υπήρχαν μόνο μερικές φυλές που ενδιαφέρονταν μόνο για την καλλιέργεια σιταριού και μερικούς διαπροσωπικούς πολέμους. Και ότι υπήρξε μόνο μια μετεγκατάσταση των λαών εδώ και εκεί. Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι που ζούσαν εδώ δεν ενδιαφέρονται μόνο, έτσι να λέμε, για καθημερινό ψωμί. Σήκωναν επίσης τα κεφάλια τους ψηλά, κοιτάζοντας τα αστέρια και τον ήλιο και μελέτησαν τους κανόνες. Επειδή είδαν ότι όλα αυτά που κινούνται στην ουράνια σφαίρα δεν είναι απλά. Κατά συνέπεια, δημιούργησαν μύθους, παραμύθια και ημερολόγια. Υποτάχθηκαν το κύκλο ζωής τους.

Πως κινηματογραφούσαμε