Χωρίς καλλιτεχνικά μοντέλα

Κοντά στην ταμπέλα με την επιγραφή «Πανάσιβκα» ανεμίζει μία Ουκρανική σημαία. Για τους επισκέπτες του χωριού αυτό είναι σημάδι ότι εδώ μένει ο γλύπτης και καλλιτέχνης Βαλέρι Γερμακόβ. Δεν είναι γνωστός αλλά ο ίδιος παραδέχεται ότι ποτέ δεν προσπάθησε να γίνει διάσημος. Σε ένα απλό σπίτι, όπου όλα είναι φτιαγμένα με τα χέρια του ιδιοκτήτη, ο ίδιος μένει μόνος του μετά το θάνατο της συζύγου του. Την αυλή του κυρίου Βαλέρι δεν μπορείς να την μπερδεύψεις με καμία άλλη επειδή ο γλύπτης τοποθέτησε μέσα τις δημιουργίες του, με αποτέλεσμα να γίνει ένα είδος υπαίθριας γκαλερί.

Ο ιδιοκτήτης φάνηκε πολύ χαρούμενος που ήρθανε απροσδόκητοι επισκέπτες και μας κάλεσε αμέσως στο σπίτι του.

— Ωχ, έφυγε το αυτοκίνητο του αρτοπωλείου! Ξεχάστηκα με την κουβέντα … Δεν πειράζει, την επόμενη εβδομάδα πάλι θα περάσει. Έχω λίγο ακόμα.

Το ψωμί στο χωρίο το φέρνουν μια φορά την εβδομάδα. Το χωριό Πανάσιβκα από μεγάλο χωριό κάποτε μετατράπηκε σε πολύ μικρό. Ο κύριος Βαλέρι είναι ένας από τους νεότερους κατοίκους του. Είναι μόλις 79 χρονών.

Η σύζηγος είναι κάτι περισσότερο από μια μούσα

Ο κύριος Βαλέρι ζει στο χωριό Πανάσιβκα 11 χρόνια.

Προηγουμένως, έμενε στη πόλη Πολτάβα, αλλά η σύζυγός του ήθελε να μετακομίσουν σε ένα μέρος όπου θα μπορούσαν να ασχοληθούν με τη γή. Ο κύριος Βαλέρι δεν κρύβει, έκανε τα πάντα για να ευχαριστήσει την αγαπημένη του, «Κάναμε όπως το ήθελε εκείνη».

— ІΧωριό εκεί, χωριό και εδώ. Δεν με ένοιαζε, το μόνο που ήθελα ήταν να έχω την δυνατότητα να δημιουργώ.

Ο γλύπτης αναγνωρίζει πως η σύζυγός του δεν ήταν η μούσα του, όπως συνηθίζεται στους καλλιτεχνικούς κύκλους. Αλλά ήταν κάτι πολύ περισσότερο για εκείνον. Ποτέ δεν παρενέβη και πάντα του έδινε την ευκαιρία να δημιουργεί. Την ελευθερία ο καλλιτέχνης ξέρει να την εκτιμά. Με μεγάλη ευγνωμοσύνη και χωρίς να κρύβει τον πόνο της απώλειας και την λύπη του, ο Βαλέρι θυμάται το καλλιτεχνικό δίδυμο με την αγαπημένη του:

— Όταν χρειαζόμουν να μου πεί κάποιος ότι αυτό είναι καλό και το άλλο είναι κακό, πάντα συζητούσα μαζί της. Τότε με συμβούλεψε να κάνω τον Βακούλα (ο πρωταγωνιστής του έργου «Τελευταία Νύχτα πριν τα Χριστούγεννα» του Μικολάι Γκόγκολ — μεταφραστής) και τον έκανα. Είδε μια φορά την εικόνα στο περιοδικό και μου είπε, φτιάξ’ το. Κανένα πρόβλημα! Δεν νιώθω καλά τώρα, χωρίς αυτήν…

Από τους θεούς της Ελλάδας στους χαρακτήρες του Γκόγκολ

Ο Βαλέρι συχνά αναφέρει στη συζήτηση το γλυπτό του Βακούλα από το έργο του Γκόγκολ. Αυτό διαπερνάει το διφορούμενο και πολύπλευρο καλλιτεχνικό του έργο. Ο καλλιτέχνης έχει μια ξεχωριστή ιστορία για αυτόν τον χαρακτήρα. Λέει ότι μια φορά ήρθε στο χωριό ένα αγόρι ειδικά για να του πάρει μέτρα για το γλυπτό:

— Η μητέρα του παιδιού όμως λέει: «γιατί να τον κάνεις διάβολο;», «Όχι, όχι! Δεν θα είναι ο διάβολος, ο Βακούλα θα είναι …!»

Ανάμεσα στα έργα του καλλιτέχνη βρίσκουμε και το γλυπτό μιας γυναίκας με μπλέ μαλλιά που μοιάζει να είναι γοργόνα:

— Δεν ξέρω πια, ποια είναι αυτή. Κάποιοι λένε ότι είναι γοργόνα, άλλοι ότι είναι νεράιδα. Εγώ δεν φέρνω αντιρρήσεις.

Υπάρχει και Έλληνας θεός στην αυλή του γλύπτη στο χωριό Πανάσιβκα. Ο Βαλέρι μας διηγείται την ιστορία πίσω από το γλυπτό:

— Γεννήθηκε στον Όλυμπο, έκει που είναι ο Δίας. Τον απαρνήθηκε η θεά μητέρα του, αλλά ανάμεσα στους υπόλοιπους θεούς έγινε αγαπητός. Όταν μεγάλωσε, αποφάσισε να συναγωνιστεί με τον Απόλλωνα στη μουσική. Έπαιζε αυλό αλλά έχασε. Ο Απόλλωνας ως ένας ισχυρότερος θεός, τον πήρε από τα αυτιά και του τα έστριψε σαν του γαϊδάρου. Αυτός προσβεβλημένος έφυγε στο δάσος για να παίζει τον αυλό του. Παίζει όμορφα τραγούδια τώρα.

Το μυστικό της δημιουργικότητας

Ο καλλιτέχνης δεν κρύβει τα μυστικά της τεχνικής του, όταν έχει το εργαλείο, τότε μπορεί να τα φτίαξει όλα. Χρησιμοποιεί στη δουλειά μόνο το πολύ κοφτερό μαχαίρι, διαφορετικά η τομή δεν θα είναι τόσο ακριβής. Παρεμπιπτόντως, ο Βαλέρι δεν έχει κάποια σχετική εκπαίδευση, παρακολούθησε μόνο κάποια δωρεάν ερασιτεχνικά μαθήματα. Δεν είχε όμως την υπομονή, για αυτό δεν καθόταν παραπάνω από ένα – δύο μήνες. Μάθαινε ως επί το πλείστον από τα περιοδικά.

Ο γλύπτης, μας προσκαλεί στο σπίτι του. Υπάρχουν παντού πρασινάδες στα δωμάτια, οι γλάστρες έχουν μείνει από την συζύγο και τώρα τις φροντίζει αυτός. Παντού υπάρχουν γλυπτά και πίνακες ζωγραφικής. Στη γωνία υπάρχει ένα ημιτελές έργο. Ο Βαλέρι λέει ότι ανυπομονεί να έρθει ο χειμώνας ώστε να μην πολυβγαίνει από το σπίτι και να τελειώσει αυτό που ήδη ξεκίνησε:

— Από δω ο Έρωτας που κρατάει τα βέλη. Θα είναι ένα γλυπτό ύψους 2 μέτρων, μπορεί και παραπάνω. Αγαπώ πολύ τη μυθολογία, παίρνω πολλούς χαρακτήρες από εκεί.

Τα βιβλία όμως λείπουν από το σπίτι του λάτρη της αρχαιότητας και της μυθολογίας. Στο τραπέζι του Βαλέρι υπάρχει μόνο ένας παχύς μαύρος τόμος της Βίβλου:

— Δεν θέλω και ποτέ δεν ήθελα βιβλιοθήκη. Πολύ χώρο πιάνει, έτσι δεν είναι; Πάντα πήγαινα στη βιβλιοθήκη της πόλης, είχα συνδρομή. Διάβασα πολλά τεχνικά βιβλία.

Αντ ‘αυτού, ο καλλιτέχνης συλλέγει περιοδικά και εφημερίδες. Ποτέ δεν είχε καλλιτεχνικά μοντέλα για αυτόν τον λόγο ό,τι δημιουργεί είναι μια συλλογή από τα κολλάζ των περιοδικών:

— Τα πρόσωπα που φτιάχνω είναι ένα μείγμα: από δώ μου αρέσει η μύτη, από δώ τα μεγάλα μάτια. Γι ‘αυτό για την Αφροδίτη της Μήλου χρησιμοποιώ ένα πρότυπο της ελληνικής μύτης και μετά την επεξεργάζομαι με το δικό μου τρόπο.

Το ίδιο κάνει και με το σώμα του γλυπτού, βλέπει τις φωτογραφίες στα περιοδικά, επιλέγει αυτά που του αρέσουν και μετράει τις αναλογίες και τον μέσο όρο και βγάζει τον συντελεστή.

Η τέχνη που δεν είναι προς πώληση

Ο καλλιτέχνης δεν πουλάει τα γλυπτά και τα έργα ζωγραφικής του. Λέει ότι δεν θέλει και τέρμα:

— Έιχα πάει σε εκθέσεις, στο πανηγύρη Σορότσινσκι (ένα από τα πίο γνωστά πανηγύρια στην Ουκρανία, γίνεται κάθε χρόνο τέλη του Αυγούστου στο χωριό Μεγάλο Σορότσιντσι στην περιοχή Μίργκοροντ — μεταφραστής), αλλά η ψυχή μου δεν με αφήνει να τα πουλήσω. Τα λεφτά είναι πολύ ασήμαντα ως ανταμοιβή. Αφιερώνω πολλή ενέργεια στα έργα μου. Βάζω την ψυχή μου μέσα, δεν θέλω να τα πουλάω για ψίχουλα. Ούτε ακριβά δεν θα τα έδινα, θα τα χάριζα μόνο.

Λέει ότι πρόσφατα δώρισε κάποια έργα του στο σχολείο και στην εκκλησία. Δεν τα αναζητάει και κανείς:

— Δεν ξέρουν καν την υπάρξη τους. Έγω δεν τα προωθώ, μην κοιτάτε που μιλάω μαζί σας. Ίσως επειδή μένω μόνος μου.

Ο καλλιτέχνης κάνει αυτοκριτική πολύ άνετα, ανοιχτά αναγνωρίζει τα λάθη του και δεν φοβάται να βελτιώνει τα έργα του:

— Αυτή είναι η Μάβκα από το “Το τραγούδι του δάσους” (πρωταγωνίστρια του παραμυθιού της Ουκρανής συγγραφέα Λέσια Ουκραίνκα – μεταφραστής). Όταν άκουσα γι ‘αυτήν, με άγγιξε μέχρι που δάκρυσα. Πολλοί σκηνοθέτες σήμερα κάνουν ταινίες με βάση αυτό το έργο. Ήθελα και εγώ να κάνω κάτι δικό μου επάνω σε αυτό το θέμα. Αλλά δεν θα πω ότι την πέτυχα… Θέλω να την ξαναφτιάξω, να την κάνω πιο λεπτεπίλεπτη, δεν με ικανοποιεί το αποτέλεσμα όπως είναι τώρα. Έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που την πρωτοέφτιαξα από πλαστελίνη, έπειτα έλιωσε κάτω από τον ήλιο. Τότε την αποκατέστησα φτιαχνοντάς την από τσιμέντο. Τώρα δεν απειλείται.

Το μόνο πράγμα που λείπει στον γλύπτη είναι ο χρόνος:

— Δώστε μου χρόνο και θα κάνω τα πάντα» (ταυτόχρονα δείχνει το γλυπτό που είναι στη γωνία του δωματίου, και λέει ότι εδώ και ένα χρόνο δεν βρίσκει το χρόνο να το τελειώσει).

Τώρα ανησυχεί για τα καυσόξυλα, όλοκληρη σύνταξη δεν του φτάνει για να τα αγοράσει. Ξοδεύει όλο το χρόνο για να τα εξασφαλίζει: να τα κόψει, να τα μεταφέρει με ένα καροτσάκι από το δάσος. Λέει ότι αυτή η δουλειά δεν βγαίνει σε μία εβδομάδα, αλλά θέλει μήνες. Άλλη φόρα λέει ότι χάλασε το πηγάδι, τελικά όλα θέλουν επισκεύη. Ωστόσο, ο Βαλέρι δεν υποκύπτει στα προβλήματα και καθησυχάζει τον εαυτό του:

— Δεν πειράζει, σιγά-σιγά.

Το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή είναι οι λεπτομέρειες

Τους πινακές του, ο Βαλέρι τους ονομάζει «ζωγραφική του σαλονιού». Δεν νιώθει προσβεβλημένος όταν οι άλλοι δείχνουν να μην εκτιμούν ιδιαίτερα το συγκεκριμένο στύλ. Αντιθέτως, λέει ότι είναι η βάση για να γίνεις επιδέξιος:

— Παραδείγματος χάρη, ο Πικάσο, ο οποίος ήταν ο εκπρώσοπος του κυβισμού, τα πρώιμα έργα του τα ζωγράφισε με πρότυπα του XVIII αιώνα. Δηλαδή, για να μπορείς να κάνεις την επίδειξη σου μετά, πρώτα θα πρέπει να μάθεις να ζωγραφήζεις με ακαδημαϊκά πρότυπα. Ήταν πολύ καλός σε αυτό.

Ο Βαλέρι παραδέχεται ότι δεν του αρέσει ο κυβισμός: θέλει οι άνθρωποι να βλέπουν τους πίνακες και να τους θαυμάζουν, να βρίσκουν κάτι όμοιο. Επισημαίνει και τα δικά του μειονεκτήματα: έλλειψη βάθους και φωτεινότητας… Στο τέλος μοιράζεται μαζί μας και το πως ο ίδιος βλέπει το καλλιτεχνικό του έργο:

— Ανακατεύω πολύ τα χρώματα, είναι το αδύνατο σημείο μου. Θα δουλεύω πάνω σε αυτό να το διορθώσω. Πρέπει να ζωγραφίζω περισσότερο, εγώ όμως το κάνω πολύ σπάνια. Πρέπει να υπάρχει φλόγα! Όταν καίγομαι να φτιάξω ένα γλυπτό, μου βγαίνει πολύ καλό. Το επόμενο, μόνο καλά να είμαι και θα το φτιάξω ώστε να βγεί αριστούργημα.

— Σε ό,τι κάνετε πρέπει να προσέχετε τις λεπτομέρειες. Στη ζωή όλες οι λεπτομέρειες για μένα είναι σημαντικές.

Ο Βαλέρι μας δείχνει ακόμα μια ζωγραφιά. Βλέπουμε μια πολύ ενδιαφέρουσα επιγραφή πάνω: «Δεν είμαι μόνος όσο υπάρχουν δέντρα, πουλιά, ο ουρανος». Προηγουμένως, το σύνθημα της ζωής του ήταν η αγάπη στη σύζυγό του, τώρα είναι αυτή η φράση. Λέει ότι τελικά, όταν σου έχουν μείνει μόνο τα γλυπτά, δεν είναι εύκολο να είσαι μόνος σου.

Πως κινηματογραφούσαμε

Δείτε στο βίντεομπλόγκ: πώς μας υποδέχτηκε ο πρωταγωνιστής αυτής της ιστορίας, το drone πάνω από το χωριό Πανάσιβκα, την επίσκεψη σε ένα από τα κέντρα της Ουκρανικής Ακαδημίας Ηγεσίας.