Dziś i od zawsze kolory ukraińskiej flagi państwowej są tym, co symbolizuje wolność i opór Ukraińców. Niebieski i żółty są na naszych ubraniach, w oknach naszych domów, a nawet na słupach i płotach czasowo okupowanych terytoriów. To połączenie kolorów, przypominające pole pszenicy pod bezchmurnym niebem, sprawia, że Ukraińcy są rozpoznawalni za granicą, a w Ukrainie pomaga zidentyfikować swoich. W trudnych czasach flaga państwowa łączyła Ukraińców nie tylko ze współczesnymi, ale i z przodkami, którzy za cenę życia walczyli o niepodległość ojczystej ziemi.
Flaga ukraińska pojawiła się w XIII wieku, a po stuleciach ucisku otrzymała nowe życie: uosabiając nadzieję Ukraińców na stworzenie własnego państwa, ostatecznie stając się flagą suwerennego kraju. Przetrwawszy 70 lat okupacji sowieckiej, flaga ponownie zawisła nad Ukrainą w 1991 roku. Od tego czasu pod jej barwami Ukraińcy przeprowadzili trzy rewolucje, polecieli w kosmos, zaznaczyli swoją obecność na Antarktydzie, wygrali trzy Eurowizje i odnieśli liczne zwycięstwa sportowe – ale najważniejsze zwycięstwo dopiero przed nimi. I do niego również dą z niebiesko-żółtą flagą.
Prawie osiem wieków historii
Pojawienie się niektórych kolorów na flagach narodowych jest często zjawiskiem przypadkowym, powstałym w wyniku zbiegu wielu okoliczności historycznych. Z biegiem czasu utrwala się wyraźny układ kolorów i obrazów (jeśli występują), a ich symboliczne znaczenie zostaje wyjaśnione. Pierwsza historyczna wzmianka o połączeniu kolorów żółtego i niebieskiego na fladze na obszarach dzisiejszej Ukrainy pochodzi z 1256 r., kiedy to założono Lwów. Herb miasta przedstawiał żółtego lwa przechodzącego w pobliżu złotej bramy na niebieskim tle.
Następnie wśród Kozaków rozpowszechniły się trójkątne flagi w kształcie klina w kolorach niebieskim i żółtym. Od XVIII wieku flagi były w większości wykonane z niebieskiego sukna, na którym żółtą farbą malowano gwiazdy, krzyże i broń. Mimo, że to rosyjski car zlikwidował Sicz Zaporoską, to flagi kozackie – przynajmniej do II wojny światowej – były przechowywane w Ermitażu w Petersburgu. Na jednej z nich archanioł Michał – patron wojowników i rycerzy, patron Kijowa – został przedstawiony w złotym kirysie i niebieskich spodniach.
25 czerwca 1848 roku pod niebiesko-żółtą flagą wystąpili powstańcy we Lwowie, którzy walczyli o uznanie ukraińskiego narodu przez ówczesne władze austriackie. Powstanie zostało stłumione, ale zapoczątkowało nową falę powstań narodowych. W latach 1917–1921 niebiesko-żółte barwy zachowały się na flagach Hetmanatu, Dyrektoriatu, Ukraińskiej Republiki Ludowej i Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. Ważne jest również to, że historycy odkryli, że właśnie w 1848 roku połączenie kolorów niebieskiego i żółtego zostało zatwierdzone jako ukraińskie kolory narodowe (we współczesnym znaczeniu). A w 1918 roku akt prawny ostatecznie ustalił kolejność kolorów na fladze jako niebieski i żółty.
Nawiasem mówiąc, dotychczasowa niespójność ich używania i nazewnictwa (np. „błękitny” i „niebieski”) została wykorzystane przez osoby nastawione przeciwko Ukrainie i rozwojowi jej państwowości do tworzenia mitów wokół flagi. Taka dezinformacja pojawia się nawet po 2000 roku, kiedy wydawałoby się, że istniało już mnóstwo treści edukacyjnych obalających te fabrykacje. Na przykład w maju 2016 r., a następnie w sierpniu 2022 r. (!) powstały petycje z żądaniem odwrócenia kolorów ukraińskiej flagi i rzekomego powrotu do źródeł historycznych. Sporo dyskusji wokół takich spekulacji wybuchało od czasu do czasu nawet w programach telewizyjnych.
Flaga-artefakt z 1917 roku, kiedy Ukraina ogłosiła autonomię, jest obecnie przechowywana w Narodowym Muzeum Historii Ukrainy w czasie II Wojny Światowej. To najstarsza zachowana niebiesko-żółta flaga.
W czasach sowieckich posiadanie i celebracja ukraińskiej flagi groziło więzieniem lub pobytem w szpitalu psychiatrycznym. Mimo zagrożenia Ukraińcy, marząc o niepodległości, zachowywali symbole narodowe, w tym flagę. Na przykład, flaga była używana przez powstańców OUN-UPA. Kolory niebieski i żółty były starannie używane przez artystów na obrazach, a hafciarze, jak wspomina krytyczka sztuki Diana Kłoczko, używali nici tego koloru do pracy. Mówi, że w jej wsi Kozyń na Polesiu starsze kobiety, pokazując świeżo wyhaftowane poduszki, chwaliły się, że „zrobiły chociaż trochę żółtego i niebieskiego”.
Władze sowieckie karały za flagę ukraińską, uznając ją za przykład obywatelskiego nieposłuszeństwa. Tak więc rankiem 1 maja 1966 r., przed tradycyjną paradą do Dnia Pracy, pracownicy ówczesnej fabryki „Bolszewik” (od 2018 roku – Pierwsza kijowska fabryka maszyn) i studenci Kijowskiego Instytutu Gospodarki Narodowej (obecnie Kijowski Narodowy Uniwersytet Ekonomiczny im. Wadyma Hetmana), zamiast czerwonej flagi ZSRR zobaczyli niebiesko-żółtą. Było to głośne wydarzenie, które otwarło śledztwo prowadzone przez KGB. Dziewięć miesięcy później zatrzymano mężczyzn, którzy wywiesili flagę – studenta wieczorowych studiów uniwersytetu Heorhija Moskałenkę i robotnika fabrycznego Wiktora Kuksę. Otrzymali za ten czyn odpowiednio 3 i 2 lata w obozach o zaostrzonym rygorze.
Komitet Bezpieczeństwa Państwowego (KGB)
Organ administracji państwowej ZSRR, do którego głównych zadań należał wywiad, kontrwywiad, walka z nacjonalizmem, sprzeciwem i działalnością antyradziecką. W Federacji Rosyjskiej prawnym następcą KGB została FSB (Federalna Służba Bezpieczeństwa).
Diana Kłoczko wspomina, jak zmieniło się jej postrzeganie barw narodowych. Ponieważ urodziła się w Ukraińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej, w połowie XX wieku, przez większość życia była przekonana, że najbardziej świątecznym kolorem jest czerwień:
— Mitologia krwawej czerwieni, przelanej w bitwach i rewolucjach za państwo, głęboko „zaszyła” się w podświadomości na wszystkich poziomach, aż do wyboru słów o „czerwonym sztandarze” ze „Słowa o wyprawie Igora”.
„Słowo o wyprawie Igora”
Zabytek literatury staroruskiej i języka ukraińskiego końca XII wieku. o wyprawie księcia Nowogrodu Siewierskiego Igora przeciwko Połowcom w 1185 r.Kiedy na początku lat 90. krytyczka sztuki zobaczyła pierwsze ukraińskie flagi szyte ręcznie na domowych maszynach, zainteresowała się flagą i do 2004 roku traktowała ją jako fenomen kulturowy. Ale podczas Pomarańczowej rewolucji jej postrzeganie ukraińskiej flagi się zmieniło:
Pomarańczowa rewolucja
Pokojowe protesty (22.04.2004 – 23.01.2005) z żądaniem anulowania sfałszowanych wyników wyborów prezydenckich, w których rzekomo wygrał Wiktor Janukowycz, i poparcia dla Wiktora Juszczenki. Zakończyły się zwycięstwem protestujących.— Kiedy zobaczyłam flagi państwowe na Placu Niepodległości wśród wielu, którzy przyszli zaprotestować przeciwko sfałszowanym wyborom, stało się jasne, że flaga dla obywateli niepodległej Ukrainy stała się znakiem przywrócenia prawdy, walki o nią.
A oto, co krytyczka sztuki wspomina o znaczeniu flagi podczas Rewolucji Godności:
Rewolucja Godności
Ogólnoukraińskie pokojowe protesty Ukraińców przeciwko rosyjskiemu kierunku rozwoju kraju. Po brutalnym stłumieniu protestów rozpoczęła się długa kampania przeciwko uzurpacji władzy. Oficjalnie zidentyfikowano 107 ofiar Rewolucji, zwanych Niebiańską Sotnią.— 1 grudnia 2013 roku wysiadłam na stacji metra „Plac Lwa Tołstoja” (w Kijowie — red.), aby udać się na czuwanie pod pomnikiem Tarasa Szewczenki. Nie bałam się przestrzeni wypełnionej po brzegi ludźmi. Śpiew hymnu narodowego i liczne niebiesko-żółte flagi trzymane przez mieszkańców Kijowa podczas maszerowania w górę dały nam wiarę w zwycięstwo. Wiem, że z tą flagą, trzymając ją, my, naród Ukrainy, będziemy nadal wygrywać.
Zdjęcie: Maksym Dondiuk.
Flaga Ukrainy: na lądzie, morzu, w kosmosie
W przeddzień ogłoszenia niepodległości w 1989 r. ukraińscy patrioci wielokrotnie podnosili niebiesko-żółte flagi na festiwalu piosenki „Czerwona Ruta” w Czerniowcach, na przekór milicjantom, którzy próbowali je odebrać i podrzeć. 21 stycznia 1990 r. podczas akcji „Żywy łańcuch” 3 miliony Ukraińców od Iwano-Frankiwska do Kijowa po raz pierwszy wyszło na ulice z domowej roboty niebiesko-żółtymi flagami, aby zadeklarować jedność Ukrainy.
Po ogłoszeniu niepodległości 18 września 1991 r. Prezydium Rady Najwyższej Ukrainy prawnie ustanowiło niebiesko-żółtą dwukolorową flagę jako oficjalną flagę Ukrainy.
Poeta Andrij Kostyński wspomina, jak cieszył się z flagi, hymnu i herbu, które stały się oficjalnie uznanymi symbolami Ukrainy.
— Cieszyłem się z kolorów – pokojowa żółć i błękit zamiast czerwieni, która w symbolice związkowej symbolizowała krew. Niebo i chleb są tym, co w sercu – zarówno w niebie, jak i na ziemi – naszym chlebem powszednim i niebem wolności.
Na morzu ukraińska flaga została podniesiona po raz pierwszy od uzyskania niepodległości 12 lutego 1992 roku na statku handlowym w hiszpańskim porcie w Walencji. Była to inicjatywa Wiaczesława Kisłowskiego, kapitana statku „Krzemieńczuk”. Bosman uszył niebiesko-żółtą flagę z dwóch flag sygnałowych, które były dostępne na statku.
Ukraińska flaga powiewa również w kosmosie. 19 listopada 1997 roku ukraiński kosmonauta Łeonid Kadeniuk na pokładzie wahadłowca „Columbia” podczas wyprawy STS-87 na wysokości 279 km po raz pierwszy rozwinął flagę Ukrainy nad Ziemią.
Podczas Pomarańczowej Rewolucji (listopad 2004 – styczeń 2005) i Rewolucji Godności (listopad 2013 – luty 2014) państwowy dwukolor (w ten sposób Ukraińcy nazywają swoją flagę — red.) był jednoczącym symbolem protestujących, którzy nie zgadzali się z narzuconym przez ówczesny rząd rosyjskim wektorem rozwoju Ukrainy. Dlatego też flaga Ukrainy zawsze ma na celu potwierdzenie woli integracji kraju z resztą Europy. Wraz z początkiem wojny rosyjskiej w 2014 roku i jej przejściem w wojnę pełnoskalowąw 2022 roku, flaga narodowa zawsze służyła jako potężny symbol oporu, rodzaj kodu kolorystycznego Ukraińców, którzy nigdy, pod żadnym pozorem nie poddadzą swoich ziem najeźdźcom.
Wołodymyr Mahlena, pop Kościóła Prawosławnego Ukrainy, opowiada o tym, jak zmienił się jego stosunek do ukraińskiej flagi od czasu inwazji wojsk rosyjskich na wschodnią Ukrainę i tymczasowej okupacji Półwyspu Krymskiego:
— Kiedy w 2014 roku do mojego Stachanowa (po dekomunizacji — Kadijiwka na Doniecczyźnie — red.) przyszła wojna, stał się on bezduszny, bo zniknęły ukraińskie flagi, flagi z samochodów i budynków. I zrobiło się groźnie, chociaż nie było strzałów ani wybuchów. Tak Rosjanie zabili moje miasto. A kiedy przyjechałem do Starobielska i zobaczyłem tam ukraińską flagę, popłakałem się. Nie wstydzę się tego powiedzieć. Ponieważ flaga jest sercem i duszą Ukrainy.
Ukraińscy obrońcy zawsze noszą flagę jako szewrony na swoich mundurach, a nawet instalują ją w okopach lub ziemiankach. Starszy sierżant Iwan Saweliew z Kijowa, który broni Ukrainy od 2014 roku, pokazuje zdjęcia swojej flagowej bransoletki:
— Oto dwa zdjęcia z różnicą ośmiu lat. To jest moja flaga, która zawsze jest ze mną. W prochu strzelniczym, smarze strzelniczym, a nawet we krwi.
Flaga narodowa towarzyszy Ukraińcom zarówno w smutku, jak i radości. Od 2014 roku przechowywują krwawe sztandary ze wschodu, a teraz w 2022 roku – z wyzwolonych terytoriów. Flagą państwową przykrywane są także trumny ukraińskich obrońców, którzy oddali życie w walce o niepodległość Ukrainy. Są też tacy, którzy nawet nie walcząc na froncie, ryzykowali, a nawet płacili życiem, bo uważali się za Ukraińców. Już w 2014 roku byli Ukraińcy, którzy oddali życie z miłości do kraju i flagi narodowej. Wolontariuszka Iryna Dowhań, która w Doniecku została owinięta flagą ukraińską i torturowana przez najemników samozwańczego „DRL” (Donieckiej Republiki Ludowej – przyp.red.). W tym samym roku radny miasta Horliwka Wołodymyr Rybak został zakatowany na śmierć, ponieważ chciał usunąć z budynku rady miasta flagę okupantów, aby z powrotem powiesić tam flagę ukraińską.
Zdjęcie: Mauricio Lima.
Ukraińska flaga drażni Rosję, ponieważ stale przypomina, że Ukraina nie jest jej kolonią, a odrębnym, suwerennym państwem. „To jest niebiesko-żółta flaga! Pilnie wezwijcie policję! Psychiatrów!” — tak pracownicy państwowego muzeum Ermitaż zareagowali na nieoczekiwany cichy występ ukraińskiej artystki Marii Kulikowskiej. W 2014 roku, podczas europejskiego biennale „Manifest 10”, dziewczyna owinęła się w ukraińską flagę i leżała na schodach przez pół godziny, jak martwa. Dziewczyna była przesłuchiwana pod każdym względem, ale w końcu ją wypuszczono.
Flaga narodowa jest wyznacznikiem ukraińskości i niepodległości, którą czasem zdobywa się przelaną krwią. W czasie pełnoskalowej wojny ludzie w tymczasowo okupowanych miejscowościach dzielnie szli na pokojowe antywojenne akcje, owinięci swoją rodzimą dwukolorową flagą. Robili to celowo, aby udowodnić okupantom, że nikt na nich tu nie czeka. Nawet gwałtowne tłumienie takich protestów w okupowanym Chersoniu (Chersoń został wyzwolony 11 listopada 2022 roku), nie powstrzymało oporu Ukraińców i nie zmusiło ich do zrzeczenia się ich flagi.
Ukraińska flaga inspiruje także tych, którzy już zajmują się odbudową kraju kraju. Tak mówi inżynier budowlany Ihor Cyrulnikow:
— Flaga jest symbolem kraju. Uczono nas: błękit to niebo, a żółty to pole pszenicy. Typowy podmiejski krajobraz Ukrainy. Flaga Ukrainy to kolejny symbol mojej samoidentyfikacji. Dzięki niej jestem w stanie podkreślić swój punkt widzenia i światopogląd.
